Zakończony niedawno remont dwóch sal wystawy stałej „Sztuka śląska XIV–XVI w.” stanowi doskonałą okazję do przywołania pewnej niezwykłej archiwalnej fotografii należącej do zbiorów Gabinetu Dokumentów Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Zdjęcie to ukazuje makietę powstałą w wyniku prac nad ponownym rozplanowaniem ekspozycji tzw. Sali Kościelnej w Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer we Wrocławiu, zakończonych udostępnieniem w 1935 roku ekspozycji sztuki średniowiecznej w nowej odsłonie. Fotografia ta, choć z pozoru wydaje się jedynie praktyczną, wykonaną podczas pracy pomocą, z pewnością zasługuje na bliższe przyjrzenie się.
Podczas rozplanowywania ekspozycji nowej wystawy tworzenie kilkunastu nawet planów i projektów jest rzeczą niezbędną – pomaga nie tylko zaplanować samo ustawienie obiektów, lecz przede wszystkim służy zweryfikowaniu wielu informacji, takich jak odległości konieczne do zachowania między zabytkami, intensywność padającego na nie światła czy też trasy, którymi poruszać będą się zwiedzający, a które zagwarantują bezpieczeństwo eksponatom. Wszystkie te istotne punkty wzięte zostały również pod uwagę przy tworzeniu – zapewne na początku lat 30. XX wieku – wspomnianej niezwykłej makiety jednej z sal dawnego wrocławskiego muzeum. Prócz tego jednak, to co w niej niezwykle urzekające, to precyzja z jaką została wykonana. I choć oczywiście znane są nam datowane na lata 30. XX wieku fotografie przedstawiające wygląd interesującej nas sali ekspozycyjnej Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer, to jednak już samo przyjrzenie się umieszczonym na makiecie modelom pozwala rozpoznać w nich obiekty, które do dziś mogą Państwo oglądać w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
Wśród umieszczonych na makiecie obiektów naszą uwagę przyciągają przede wszystkim wykonane z plastycznego materiału figurki. Przedstawiają one dwie, bez wątpienia znane naszym Zwiedzającym grupy. Pierwszą z nich są umieszczone na ścianie po lewej stronie makiety figury Apostołów wraz z Marią Magdaleną, pochodzące z kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Przedstawieni w projekcie Święci trzymają w dłoniach atrybuty, dzięki którym możliwe jest rozpoznanie m.in. św. Andrzeja z pionowym, wystającym ponad ramię mężczyzny fragmentem krzyża, czy też św. Marii Magdaleny z puszką na wonności. Wykonaną z plastycznej masy grupę Apostołów poprzedzają dwie inne figury, nieco mniejszych rozmiarów – bez spoglądania na archiwalną fotografię odgadnąć możemy, że są to dwa przedstawienia św. Jana Ewangelisty (z kościoła św. Marii Magdaleny oraz kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu), które również dzisiaj, na wystawie stałej „Sztuka śląska XIV–XVI w.”, prezentowane są obok siebie.
Jeszcze większy podziw z uwagi na precyzję w uchwyceniu detalu budzą figury znajdujące się na odtworzonej w tylnej części makiety belce tęczowej. Stanowią one model grupy Ukrzyżowania z kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, która szczęśliwie w całości przetrwała II wojnę światową i dziś prezentowana jest w jednej z sal Muzeum Narodowego we Wrocławiu. W tym przypadku szczególną uwagę zwraca pieczołowitość w oddaniu m.in. odpowiedniego pochylenia figur, skłonu głowy Chrystusa, czy wyciągniętej w kierunku Zbawiciela ręki setnika.
Poświęćmy również chwilę na przedstawione na makiecie nastawy ołtarzowe – ich trójwymiarowe szafy wraz ze skrzydłami ozdobione zostały dokładnymi rysunkami przedstawiającymi płaskorzeźbione i malowane dekoracje. Dzięki tym rysunkom, stworzonym za pomocą prostych linii, jednak wciąż z dbałością o szczegóły, ponownie w modelach tych rozpoznać możemy znane nam zabytki. Skupmy się więc na dwóch najlepiej widocznych na archiwalnej fotografii nastawach.
Pierwszą z nich jest retabulum znajdujące się tuż za grupą Ukrzyżowania. Mimo częściowego przesłonięcia przez figury z odtworzonej belki tęczowej, szczególnie wyraźnie widoczny jest rysunek przedstawiający po lewej stronie postać w długim płaszczu, zasiadającą na tronie z baldachimem. Czytelne są również przedstawienia tłoczących się wokół niej innych bohaterów. Taki układ sceny, rozpoznany po kilku zaledwie elementach, odpowiada jednemu tylko zabytkowi przechowywanemu dawniej w kolekcji Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer – tryptykowi św. Stanisława z kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Retabulum to posiadało pierwotnie w szafie scenę Świadectwa Piotrowina. Płaskorzeźba ta, zaginiona podczas II wojny światowej, dziś znana jest nam jedynie z archiwalnych fotografii. Na rysunku pochodzącym z makiety dostrzec możemy również fragment skrzydła ołtarzowego na którym zaprezentowana została scena Wskrzeszenia Piotrowina (wyraźnie powtórzony został m.in. kształt szat św. Stanisława). Rysunek ten, ponownie stworzony za pomocą kilku zaledwie linii, wciąż szczęśliwie sami porównać możemy z oryginałem – wspomniane skrzydła ołtarzowe prezentowane są bowiem w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Drugą z nastaw ołtarzowych, którą bez większych problemów rozpoznać można spośród obiektów przedstawionych na makiecie, jest tryptyk Świętej Rodziny pochodzący z kościoła św. Bartłomieja w Koninie Żagańskim. Na omawianym projekcie retabulum to umieszczone zostało po prawej stronie grupy Ukrzyżowania. W tym przypadku ponownie mamy do czynienia z czytelnym odtworzeniem środkowej sceny oraz – co szczególnie widoczne na archiwalnej fotografii – lewego skrzydła ołtarzowego przedstawiającego część poświęconą Marii Solomasowej (odtworzona została tu nawet szata kobiety!).
Nieprzypadkowo to właśnie wspomnieniem tego retabulum chciałabym zakończyć tę krótką opowieść o makiecie będącej niezwykle fascynującym świadectwem zmian, bowiem w ostatnich miesiącach – niemal 90 lat po powstaniu omawianego tu projektu – nastawa ta po raz kolejny włączona została do planu przekształcenia muzealnej ekspozycji. Tym razem jednak efekty tych prac będą mogli Państwo zobaczyć na własne oczy.
Trwające w ostatnich miesiącach intensywne prace pozwoliły nie tylko na odświeżenie ekspozycji oraz nowe zaaranżowanie należących do naszej kolekcji zbiorów, lecz również – dzięki uprzejmości Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II – możliwe stało się scalenie i wyeksponowanie w obrębie naszej galerii kolejnych niezwykłych dzieł śląskiej sztuki średniowiecznej. Już teraz mamy niezwykłą przyjemność zaprosić Państwa do odwiedzin wystawy stałej „Sztuka śląska XIV–XVI w.” i zapoznania się z efektami naszej wspólnej pracy.
Archiwalne fotografie pochodzą ze zbiorów Gabinetu Dokumentów Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Fot. współczesne: Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Polecane wpisy Agaty Stasińskiej:
— Bezcenne zabytki scalone na wystawie „Sztuka śląska XIV–XVI w.” ➸
— […] Figury Trzech Króli z Drożkowa ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu ➸
— Niepodobna do siebie Madonna, czyli o podwójnej figurze Marii z Dzieciątkiem ➸
— Unoszące się rzeźby i upadające diabły, czyli o dwóch figurach Chrystusa Zmartwychwstałego ➸
— Wrocławski Chrystus na osiołku – średniowieczny bohater Niedzieli Palmowej ➸
— Artystyczny recykling, czyli o przekształcaniu średniowiecznych dzieł przez późniejsze pokolenia ➸
— Badania proweniencyjne – czy to w ogóle ma sens? ➸
Agata Stasińska, adiunkt w Galerii Sztuki XII–XV w. Muzeum Narodowego we Wrocławiu
8 lipca 2020
Zapraszamy do lektury innych tekstów z cyklu „Intrygujące!” ➸