13 czerwca – 29 października 2023
Fot. W. Rogowicz
Kuratorzy wystawy: Piotr Oszczanowski, Barbara Andruszkiewicz
Wystawa przypomina dwie imponujące realizacje rzeźbiarskie wykształconego w Pradze, a aktywnego we Wrocławiu w pierwszej tercji XVIII w. rzeźbiarza Johanna Georga Urbansky’ego.
Dzieła stworzone zostały niemal równocześnie dla najważniejszych świątyń dwóch wyznań dominujących w stolicy Śląska – katolickiej katedry pw. św. Jana Chrzciciela oraz luterańskiego kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Są to stojące na balustradzie w prezbiterium wrocławskiej katedry naturalnej wielkości figury czterech Ojców Kościoła – świętych: Ambrożego, Augustyna, Grzegorza i Hieronima – będące dziełami wysokiej klasy, cechującymi się dużą ekspresją, a jednocześnie elegancją i wyrafinowaniem. Zespół ten szczęśliwie przetrwał II wojnę światową, obecnie jest jednak podzielony między Wrocław a Stężycę w województwie lubelskim.
Drugim dziełem jest (a raczej był) będący niegdyś ozdobą kościoła św. Marii Magdaleny prospekt organowy, który został rozebrany pod koniec XIX w., część zaś elementów jego rzeźbiarskiej dekoracji przekazano do dawnego wrocławskiego Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności. Choć zachowany w szczątkowym stanie, wciąż daje pojęcie o rozmachu przedsięwzięcia i kunszcie artysty.
■ Fotorelacja z przygotowań do wystawy ↡
Fot. M. Lorek
Johann Georg Urbansky (ok. 1675 – po 1738) to jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy barokowych działających na Śląsku. Czech z pochodzenia, kształcił się od 1693 r. w warsztacie uznanego praskiego artysty Johanna Brokoffa (1652–1718). Konflikt między nim a mistrzem sprawił, że wyjechał do Budziszyna i tam ukończył naukę, a około 1708 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie otworzył warsztat na Ostrowie Tumskim.
Artysta tworzył początkowo wyłącznie dla kurii biskupiej, natomiast po otrzymaniu wrocławskiego obywatelstwa w 1720 r. zaczął realizować także zamówienia spoza kręgu katolickiego duchowieństwa, m.in. dla wspólnoty luterańskiej.
W latach 1720–1725 powstawał prospekt organowy luterańskiego kościoła św. Marii Magdaleny, składający się z rzeźb figuralnych (proroków Dawida i Asafa, atlantów, puttów grających na kotłach i dzwonkach, Famy dmącej w trąbę) i ornamentalnych. Prospekt był podziwiany także za charakterystyczne dla epoki tworzenie iluzji – zastosowane mechanizmy pozwalały grać puttom na kotłach, a aniołkom uderzać w dzwonki.
* Uwaga, na wystawie o każdej pełnej godzinie odbywa się krótki koncert w wykonaniu aniołków!
Realiz. A. Kowalów, A. Ziemlanska
Dekoracja prospektu szczęśliwie przetrwała II wojnę światową w składnicy w Henrykowie, figury zostały zabezpieczone przez polskich muzealników i wywiezione w 1946 r. do Warszawy. Wówczas jeszcze zespół ten był prawie kompletny, choć brakowało już dwóch z czterech atlantów. Część rzeźb, już jako depozyt Muzeum Narodowego w Warszawie, trafiła do Muzeum Baroku Polskiego w Łowiczu. Dzięki apelom wrocławskich muzealników o ich powrót przekazano je w latach 60. XX w. w depozyt do ówczesnego Muzeum Śląskiego, w 2011 r. wpisano na stałe do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Dzięki obecnej ekspozycji raz pierwszy po 80 latach stanęły obok siebie monumentalne figury czterech Ojców Kościoła Zachodniego z katedry wrocławskiej. Dziś tylko dwie figury – św. Grzegorza i św. Hieronima – zdobią katedrę. Dwie kolejne znajdują się w kościele św. Marcina Biskupa w Stężycy. Wszystkie cztery najprawdopodobniej ewakuowano do składnicy w Kamieńcu Ząbkowickim, a po wojnie zostały wywiezione do Warszawy. W 1950 r. przekazano je do kościoła w Stężycy. Świątynia ta, która straciła całe wyposażenie, przyjęła wiele śląskich zabytków. Katedra wrocławska po ponownej konsekracji w 1951 r. rozpoczęła starania o przywrócenie rzeźb na pierwotne miejsce. Prośbę tę spełniono połowicznie i na przełomie lat 50. i 60. XX w. dwie rzeźby wróciły do Wrocławia, a pozostałe dwie wciąż cieszą oko stężyckich wiernych.
Na wystawie symbolicznie została przywołana kolejna znakomita barokowa realizacja Wrocławia, będąca efektem kolektywnej pracy wielu artystów kaplica grobowa opata Hochberga przy kościele norbertanów św. św. Wincentego i Jakuba (1723–1727). Podczas przygotowań do niniejszej ekspozycji w zbiorach Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II odnaleziono głowę św. Anny – fragment rzeźby zdobiącej kiedyś kaplicę. Intrygujące odkrycia i nowe tropy ujawniane tylko przy przygotowaniach do wystawy dowodzą, że dorobek Urbansky’ego wciąż czeka na właściwe rozpoznanie.
Wystawie towarzyszy publikacja z esejami autorstwa współkuratorów wystawy oraz cennymi archiwalnymi fotografiami.
Realizacja: Sabin Kluszczyński
■ Fotorelacja z konferencji prasowej ↡
Fot. M. Lorek
■ Fotorelacja z wernisażu ↡
Fot. A. Podstawka