Dzieło ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Produkcja: warsztat rusznikarski europejski
Czas powstania: XVII wiek
Materiał: stal kuta drewno orzechowe
Wymiary: długość całkowita 152,5 cm, długość lufy 112 cm, kaliber lufy 18 mm, waga ok. 7,5 kg
Kierunek/styl: barok
Muszkiet lontowy to rodzaj długiej broni palnej o przeznaczeniu wojskowym z gładką wewnątrz lufą, z zewnątrz okrągłą, przechodzącą w ośmioboczną w około połowie długości. Lufa wykonana z szaro połyskującej kutej stali. Zaopatrzona w proste przyrządy celownicze – muszkę, czyli zaokrąglony pionowy pręcik wystający nad wylotem lufy i szczerbinkę. Ta jest przytwierdzona w poprzek lufy na jej górnej powierzchni w ok. 1/4 długości. To wąska prostokątna blaszka z płytkim nacięciem pośrodku.
Lufa osadzona jest w umieszczonej u dołu, wykonanej z ciemnobrązowego drewna orzechowego wąskiej obudowie – łożu. Sięga ono do wylotu lufy.
Pod lufą w łożu znajduje się otwór przeznaczony do przenoszenia stempla – długiego pręta służącego do ubijania kuli w lufie podczas ładowania broni oraz do czyszczenia lufy po strzale.
Poniżej przeciwległej do wylotu części lufy łoże rozszerza się ku dołowi. Tą część drewnianej obudowy nazywamy kolbą. Kolba muszkietu przypomina kształtem lekko wygiętą ku dołowi rybią płetwę ogonową. Na górnej krawędzi kolby znajduje się półokrągłe wycięcie, służące do wygodnego ułożenia kciuka strzelca.
Po prawej stronie lufy, na wysokości rozszerzenia łoża znajduje się wąski otworek, umożliwiający zapłon ładunku prochowego w lufie. Przylega do niego panewka – podłużna, wklęsła łyżeczka – z metalową ruchomą zasuwką. Służy ona do zasypywania prochem strzelniczym podczas przygotowań broni do strzału.
Na łożu poniżej panewki znajduje się podłużna blaszka zasłaniająca mechanizm spustowy muszkietu. W blaszce po stronie wylotu lufy osadzono kurek – żelazny, wygięty w stronę kolby kabłąk z nacięciem na umieszczenie lontu. Kurek przesuwa się do panewki po naciśnięciu wystającego u dołu łoża, wygiętego w stronę wylotu lufy żelaznego języczka spustu. Dzięki temu osadzony w kurku tlący się lont wykonany ze sznurka nasączonego saletrą dotykał panewki, na której umieszczony był proch i zapalał go. Aby uniknąć przypadkowego wystrzału poprzez niekontrolowane naciśnięcie języczka spustu osłonięto go stalowym kabłąkiem jakby ramką przytwierdzoną do dolnej krawędzi łoża.
Mechanizm i działanie zamka lontowego były najprostszą i najtańszą konstrukcją zapewniającą w bezdeszczową pogodę zapłon ładunku prochowego w lufie i wystrzał broni. Muszkiet ładowano w pozycji stojącej wylotem lufy ku górze. Wsypywano porcję prochu strzelniczego z prochownicy do lufy i wsuwano do niej ciasno przylegającą, owiniętą w papier lub pergamin ołowianą kulę. Przybijano ją stemplem do dna lufy. Następnie sypano proch na panewkę i osadzano w kurku tlący się lont. Broń podczas celowania i wystrzału należało oprzeć na murze obwarowań lub w widełkach drewnianej laski wbijanej w grunt zwanej forkietem. Zapewniało to ustabilizowanie masywnego muszkietu podczas celowania. Przy strzelaniu muszkieter opierał tylną krawędź kolby o ramię, aby zniwelować silny odrzut broni.
Początki muszkietów jako broni palnej o dużym kalibrze i długości sięgają połowy XVI wieku. Ta dalekosiężna, rażąca na ok. 300 metrów masywna broń stała się podstawowym orężem walki wyćwiczonej piechoty – muszkieterów oraz w lżejszej i krótszej wersji, konnych dragonów. Prototypem muszkietów były używane przez piechotę hiszpańską podczas bitwy pod Pawią w 1525 roku przenośne hakownice dużego kalibru Były to strzelby z wystającym poniżej lufy hakiem do zaczepiania o krawędź muru. Muszkiety zastosowano po połowie XVI wieku w wojnach religijnych we Francji i w czasie powstania w Niderlandach. Używano ich w armiach do początków XVIII wieku.
■ Więcej opisów ➸
Projekt badawczy dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Badanie polskich strat wojennych”.