22 maja – 15 lipca 2018
Kuratorki wystawy: Barbara Fercowicz, Maria Piotrowska
Pierwsza prezentacja najcenniejszych zabytków ze zbiorów Biblioteki Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Wśród nich znajdują się m.in. Biblia wydana w Lipsku w 1544 r. przez Nikolausa Wolraba (ze wstępem zawierającym teksty św. Hieronima i Erazma z Rotterdamu, ilustrowana m.in. przez Łukasza Cranacha mł.); książka do nauki gry na skrzypcach „Próba gruntownej szkoły skrzypcowej” autorstwa Leopolda Mozarta, ojca Wolfganga Amadeusza. Ciekawostką wystawy jest także publikacja ważąca aż 12 kilogramów.
Zwiedzający obejrzeć mogą aż 125 starodruków, wśród których prezentowanych jest 12 inkunabułów (łac. in cunabulis – w kołysce, w pieluszkach), czyli ksiąg najwcześniejszych, wydanych do końca roku 1500. Najstarsze z pokazywanych dzieł to „Dekret Gracjana” opublikowany w Strasburgu w 1472 r. przez Heinricha Eggensteina.
„Wystawa jest dowodem na to, jak bogate i różnorodne dobra przechowuje nasze Muzeum” – mówi Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu. „Nieczęsto dane jest nam się nimi chwalić, czy też je publicznie prezentować. Dziś robimy to w szczególnym momencie – w roku jubileuszu 70-lecia istnienia Muzeum. A robimy to dlatego, aby zademonstrować, iż od zarania swojego funkcjonowania Muzeum Narodowe we Wrocławiu wielką wagę przywiązywało do komplementarności kolekcji. Zbioru, w którym oprócz dzieł sztuki zawsze znajdowało się także to wszystko, co towarzyszyło ich badaniu oraz samo w sobie stanowiło niekwestionowaną wartość naukową i kulturową”.
Praca w drukarni, ilustracja z: Histoire dee l’imprimerie en France au XVe et au XVIe siècle, t. 3, Paris 1904
„Pokażemy wyjątkowe przykłady druków z najbardziej uznanych oficyn niemieckich, niderlandzkich, francuskich, szwajcarskich i włoskich” – mówi Barbara Fercowicz, kuratorka wystawy. „Oficyn należących do znanych rodów drukarskich: Plantinów z Antwerpii, Elzewirów z Lejdy, Estiennów z Genewy, Krahnów z Jeleniej Góry. Niektóre z nich działają do dziś – Kornowie z Wrocławia, Breitkopfowie z Lipska. Zwiedzający zobaczą zarówno niewielkie kieszonkowe wydania, jak i książki w formacie folio ważące nawet 12 kg”.
Wśród wystawionych druków znajdują się różne wydania Biblii, dzieła klasyków starożytnych, publikacje poświęcone historii, historii sztuki, matematyce, astronomii, medalierstwu, medycynie. Drukarze i wydawcy tamtych czasów byli wyjątkowymi twórcami, często z wykształceniem uniwersyteckim, znali wiele języków, przyjaźnili się z wybitnymi myślicielami i naukowcami. Redakcję i korektę wydawanych przez siebie dzieł zwykle zlecali uznanym badaczom. Wyjątkowa i owocna była na przykład przyjaźń Erazma z Rotterdamu i jego wydawcy Johanna Frobena z Bazylei. Z tej zasłużonej oficyny zaprezentowane zostanie wydane w 1525 r. dzieło św. Cypriana z Kartaginy „Opera Sanctissimi…” – autorem opracowania był Erazm z Rotterdamu, a wśród autorów znaleźli się m.in. Albrecht Dürer i Leonardo da Vinci.
Na wystawie można obejrzeć także „Mszały wrocławskie” (1483 i 1499) wydane w Moguncji przez słynną oficynę należącą do Petera Schöffera – jednego z pierwszych czeladników Gutenberga. W wydaniu z 1483 r. znajduje się niezwykle cenny drzeworyt autorstwa wędrownego drukarza i grafika Konrada Baumgartena, który pracował jako drukarz we Wrocławiu. Grafika przedstawia herby księstwa biskupiego nyskiego, biskupów wrocławskich (Jana IV Rotha i Jana V Thurzona) oraz wizerunki patronów Śląska.
Na uwagę zasługują również druki z oficyny Antona Kobergera z Norymbergi, który handel książkami rozwinął do rozmiarów wielkiego przedsiębiorstwa. Posiadał 24 prasy drukarskie, zatrudniał ponad 100 pracowników: drukarzy, zecerów, korektorów, iluminatorów, ilustratorów oraz handlowców. Z jego oficyny wyszła prezentowana na wystawie „Summa Theologiae” Antonina Pierozziego, dominikanina i arcybiskupa Florencji, założyciela pierwszej publicznej biblioteki w Europie (1444).
Ręcznie malowany inicjał litery „T”, pochodzący z Missale Wratislaviense (Mszał wrocławski), Moguncja; 24 VII 1483. Drukarz Peter Schöffer
Wyjątkową pozycją jest „Teutsche Academie der Edlen Bau-, Bild- und Mahlerey-Künste” – pomnikowe dzieło wybitnego niemieckiego artysty Joachima von Sandrarta (1606–1688), założyciela Akademii Sztuk Pięknych w Norymberdze. Zawiera ono ponad 400 grafik i nazywane było najpiękniejszą książką swoich czasów.
Najcenniejsze wrocławskie druki to dzieła Georga Hayera „Breslische Schutzen…” oraz Tobiasa Fendta i Seyfrieda Rybischa „Monumenta sepulcrorum”. Pierwsze z nich, wydane w 1613 przez Magdalenę Baumann, zawiera ręcznie malowane, unikatowe w skali światowej miedzioryty przedstawiające klejnoty obu wrocławskich bractw kurkowych. Drugie, wydane w 1574, poświęcone zostało nagrobkom słynnych osób – od starożytności do renesansu. Księga zawiera ponad 120 miedziorytów wykonanych przez znanego malarza Tobiasa Fendta. Szkice nagrobków i odpisy napisów sporządził wrocławski humanista Seyfried Rybisch podczas podróży do Włoch w latach 1544–55.
Praca w dawnej drukarni. Na ilustracji widoczne poszczególne etapy pracy drukarzy: od odlewania i składania czcionek aż po przygotowywanie gotowych wydruków do oprawienia. Ilustracja z: E. Diederichs, Deutsche Leben der Vergangenheit…, Jena 1908
Wystawie towarzyszy katalog „Sztuka druku. Europejskie oficyny wydawnicze w starych drukach Biblioteki Muzeum Narodowego we Wrocławiu”.
Biblioteka Muzeum Narodowego we Wrocławiu, powstała w 1945, jest biblioteką specjalistyczną o charakterze naukowym. Najstarszą część zbiorów tworzą: księgozbiór dawnego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu (Schlesisches Museum der Bildenden Künste), ocalała część księgozbioru dawnego Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności (Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Althertümer) oraz zbiory Dawnego Krajowego Urzędu Ochrony Zabytków Prehistorycznych (Landesamt für Vorgeschichte), który zawierał publikacje archeologiczne. Najcenniejszy zasób biblioteki stanowią starodruki, w tym bezcenne inkunabuły (katalog on-line zawiera ponad 1500 tytułów druków wydanych w latach 1472–1800).