Czas gierkowskiej prosperity wczesnych lat 70. XX wieku przyniósł wyraźne zmiany w wielu polskich hutach szkła, które stopniowo wprowadzały linie produkcyjne oparte na półautomatach i automatach.
Gros produkcji przeznaczone było na eksport – skrupulatnie liczono pozyskane dewizy. Etaty projektanckie były w większości ośrodków obsadzone i sporadycznie kadrę zasilali młodzi twórcy. Centrala „Vitropol”, zrzeszająca polskie huty, starała się jednak konsolidować środowisko artystów szkła, regularnie organizując branżowe wystawy, które były okazją przede wszystkim do prezentacji dzieł unikatowych, choć i prototypowe wzory użytkowe honorowano nagrodami w odrębnych kategoriach.
Młodych absolwentów wrocławskiej uczelni pociągało szkło artystyczne, eksperymenty formalne i technologiczne, wolność i swoboda artystycznej ekspresji. Ograniczeniem był jedynie dostęp do hutniczego warsztatu. Każdorazowo trzeba było „wychodzić” sobie te kilka dni pracy z hutniczym zespołem i opłaconym materiałem. Te indywidualne poszukiwania miały jeszcze jeden ważny aspekt – działano pod własnym nazwiskiem! Projektant w hucie niemal zawsze pozostawał anonimowy i ten „bezosobowy” stan rzeczy dla wielu stawał się nie do zaakceptowania.
W takich realiach pojawiły się dwa ośrodki, które miały stać się swoistym antidotum i przestrzenią otwartą dla artystycznych działań. W Krakowie w małej hutce działającej pod protektoratem Instytutu Szkła i Ceramiki animować nowe centrum rozpoczął Jerzy Słuczan-Orkusz. W 1975 roku uruchomiono hutę „Barbara” w Polanicy-Zdroju, której głównym pomysłodawcą był Zbigniew Horbowy. Obu artystom marzyło się stworzenie ośrodka, które niczym weneckie Murano, stanie się otwartą przystanią dla całej rzeszy artystów szkła. Marzeń nie do końca udało się spełnić, jednak w obu tych hutach znalazło się miejsce dla utalentowanych kobiet, które przez krótki czas realizowały się jako projektantki szkła.
EWA GERCZUK-MOSKALUK
(1947–2021)
Studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) we Wrocławiu, dyplom realizowała w pracowni prof. Ludwika Kiczury (1973). W latach 1973–1981 zatrudniona była w Hucie Szkła Gospodarczego „Sudety” w Szczytnej i w Hucie Szkła Artystycznego „Barbara” w Polanicy-Zdroju. W 1981 roku zrezygnowała z zawodu projektantki i podjęła pracę jako nauczycielka w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Jeleniej Górze (1981–2005), w latach 1994–1998 pełniła funkcję wicedyrektorki szkoły.
Pochodziła z rodziny związanej zawodowo z hutą „Sudety” – jej ojciec był tam buchalterem. Ona zaś znalazła w niej zatrudnienie zaraz po obronie dyplomu. Weszła do ukształtowanego już zespołu, któremu przewodził jeszcze Zbigniew Horbowy. Wkrótce, gdy Horbowy zaangażował się w działania związane z uruchomieniem huty „Barbara”, wraz z doświadczonym młodym projektantem Stefanem Sadowskim (dyplom 1969) przypadło jej w udziale przejęcie części projektanckich obowiązków, w tym m.in. zagranicznych wyjazdów, które traktowane były jako swoiste rekonesanse, by rozpoznać oczekiwania zachodnich odbiorców.
Przygotowane przez nią projekty dobrze wpisują się w charakterystyczną dla dekady lat 70. XX wieku linię stylistyczną. Cechują je wyraziste kubizujące formy, o delikatnych krągłościach profili, z mocno wyeksponowanym masywnym dnem, często opatrzonym dekoracyjnym wyciskiem czy zawieszonym w szklanej masie pojedynczym pęcherzem powietrza. Do najciekawszych wieloelementowych fasonów, zaprojektowanych przez artystkę, należą zestaw „Iskra” (1977) i „Wigry” (1978).
Na bazie form paraunikatowych jej autorstwa tworzono też wzory do masowej produkcji – wazony o oryginalnej maczugowatej sylwecie ze spłaszczonym dyskiem korpusu i o długiej szyi z miękko wyprofilowanym wylewem, które pięknie prezentowały się zwłaszcza w masach podwójnie grzanych, co dawało ciekawe gradacje kolorystyczne od głębokiego rubinu po energetyczne żółcie. W kolekcjonerskim kręgu naczynia te ochrzczone zostały nazwą „Herkules”.
Propozycje artystki w sposobie kształtowania formy, określaniu proporcji elementów i relacji w zestawach były zdecydowanie bardziej finezyjne i lżejsze niż większość powstających w tym czasie prac zespołu artystów związanych z polanicką „Barbarą”, czyli słynnej trójki: Ludwik Ferenz, Kazimierz Krawczyk i Czesław Zuber. Choć podobnie jak oni sięgała po chętnie eksploatowany motyw segmentowych członów, jak np. w dekoracyjnych wazonach „Rubin” z charakterystycznymi długimi szyjami opatrzonymi u wylewu delikatnymi pierścieniami.
LUCYNA PIJACZEWSKA
(b. 1950)
Studiowała w PWSSP we Wrocławiu, dyplom realizowała w pracowni prof. Zbigniewa Horbowego (1974). W latach 1975–1979 jako projektantka związana była z Hutą Szkła Artystycznego „Barbara” w Polanicy-Zdroju. W latach 1980–1984 pracowała na stanowisku asystenta na Wydziale Ceramiki i Szkła w PWSSP we Wrocławiu. Zajmowała się projektowaniem szkła, scenografią teatralną i projektowaniem kostiumów na potrzeby filmu. Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku współpracowała z Teatrem Laboratorium Jerzego Grotowskiego.
W gronie młodego zespołu projektanckiego huty „Barbara” w Polanicy-Zdroju Lucyna Pijaczewska była wyróżniającą się osobowością. Prezentowała nieco odmienne od pozostałych podejście do kształtowania form szklanych, które uznać można za swego rodzaju wczesne postmodernistyczne próby przełamania prymatu harmonii i symetrii. Przykładem takich poszukiwań są kielichy o oryginalnych nóżkach segmentowo budowanych z nawarstwiających się elementów.
Lucyna Pijaczewska przygotowała w „Barbarze” zaledwie kilka wprowadzonych do regularnej produkcji wzorów, spośród których szczególnym powodzeniem cieszyły się walcowate wazony opatrzone przy wylewie pierścieniowatymi uchwytami i dekoracyjnymi mięsistymi kroplami szkła. Artystka preferowała formy masywne z wyraźnie podkreśloną tektoniką bryły, jak w serii dzbanów z wyodrębnionym plastycznym pierścieniem dna.
KRYSTYNA SCHWARZER-LITWORNIA
(b. 1952)
Studiowała w PWSSP we Wrocławiu, dyplom realizowała w pracowni prof. Henryka Wilkowskiego (1980). W trakcie studiów w 1977 roku przebywała na stypendium w Lingköping w Szwecji. W latach 1980–1981 była w zespole projektanckim Huty Szkła Artystycznego „Barbara” w Polanicy-Zdroju. W 1982 roku wyemigrowała do Włoch, gdzie osiadła na stale. W latach 1984–1985 jako niezależna artystka realizowała swoje prace w hucie w Tarnowie z hutnikiem Bronisławem Münzbergerem. Od 1997 roku tworzy wielkoformatowe instalacje szklane, m.in. „Adonalia” (1997), „Labirynt ściśle nieskończony” (1998), „Dedal i Ikar / Racja i namiętność” (2002).
Artystka ma w swoim artystycznym dossier krótki epizod współpracy z polanicką „Barbarą”. Jeszcze w czasie studiów umożliwiono jej odbycie w tej hucie praktyki zawodowej i realizację pracy dyplomowej. Przygotowany wówczas komplet do napoi został wdrożony do krótkoseryjnej produkcji. Była to propozycja odbiegająca od preferowanej tu stylistyki. Projektantka zrezygnowała z wykorzystania kolorowych mas szklanych, które wówczas przyjmowano z niezwykłym entuzjazmem. Wybrała szkło bezbarwne, urozmaicając formę jedynie poprzez wprowadzenie delikatnej brązowej nitki szkła, która lekką malarską smugą nadawała całości oryginalnego wyrazu.
Jako młoda debiutantka traktowała możliwość niemal studyjnej pracy w hucie – bo ograniczonej do kilku dni w miesiącu – jako z jednej strony zaletę, bowiem nie została wprzęgnięta w etatowy kierat, jednak z drugiej strony owe „sekwencje” aktywności utrudniały realizację pomysłów, gdyż sam etap przygotowania zespołu do wykonania opracowanych w szkicach projektów wymagał czasu, określonej dyspozycyjności hutników, a nie zawsze udało się to wyegzekwować w codziennej produkcyjnej rzeczywistości.
Po rozstaniu z „Barbarą” artystka podejmowała jeszcze próby indywidualnych działań artystycznych i projektowała szkła dekoracyjno-użytkowe, korzystając z zaplecza hut w Tarnowie i Krośnie.
BARBARA ŚWISTACKA
(ur. 1948)
Jest absolwentką Wydziału Rzeźby krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, dyplom w pracowni prof. Antoniego Hajdeckiego (1974). W latach 1974–1976 związana była z krakowską filią Instytutu Szkła i Ceramiki. Stworzyła około 40 wzorów wdrożonych tu do krótkoseryjnej produkcji. Zajmowała się także projektowaniem biżuterii artystycznej. Wykonywała na zlecenie Pracowni Konserwacji Zabytków prace rzeźbiarskie do restaurowanych wnętrz Zamku Królewskiego w Warszawie. Jako dydaktyk prowadziła zajęcia z rzeźby w Państwowym Liceum Plastycznym w Krakowie.
ZOFIA PASEK
(b. 1952)
Jest absolwentką Technikum Ceramiki Artystycznej w Łysej Górze (1971). Od 1976 roku jako projektantka była związana z krakowską filią Instytutu Szkła i Ceramiki. Przygotowała ponad 200 wzorów naczyń dekoracyjno-użytkowych, produkowanych w krótkich seriach w hucie przy Lipowej.
MONIKA SŁUCZAN-ORKUSZ
(b. 1951)
Studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) we Wrocławiu, dyplom uzyskała w pracowni prof. Ludwika Kiczury (1975). W latach 1975–1979 była projektantką w Hucie Szkła Kryształowego „Violetta” w Stroniu Śląskim, gdzie zajmowała się przygotowaniem wzorów form i dekoracji zestawów użytkowych. W 1979 roku na nieco ponad kwartał związana była z krakowską filią Instytutu Szkła i Ceramiki. Jest autorką 17 wdrożonych tu do produkcji wzorów.