O dobrym umieraniu na Śląsku
Johan Huizinga w kanonicznej Jesieni średniowiecza rozdział poświęcony wizerunkowi śmierci zaczyna od konstatacji, iż żadna epoka nie wpajała ludziom myśli o końcu tak silnie, jak XV w. Choć dzieła prezentowane na wystawie powstały i we wcześniejszym stuleciu, to właśnie w okresie późnego średniowiecza pojawia się literatura, która poniekąd przesądziła o charakterze tych czasów – podręczniki ars moriendi.
Traktaty te miały za zadanie pomóc w przygotowaniu na dobrą, szczęśliwą śmierć, a więc taką, która prowadzi ku zbawieniu. Niespodziewany i nagły zgon, bez uprzedniego odpuszczenia grzechów, wierni postrzegali jako ogromne zagrożenie, karę za grzechy oraz świadectwo złego życia umierającego.
Dzieła ars moriendi zawierały konkretne zalecenia tak dla umierającego, jak i dla kapłana oraz innych osób asystujących w ostatniej drodze. Były one przeznaczone dla tych, których myśli w momencie śmierci szatan mógł odwrócić od Stwórcy. Do pierwszych i najważniejszych utworów ars moriendi zalicza się dzieło Jana Gersona (ok. 1408) oraz traktaty przypisywane Mateuszowi z Krakowa (ok. 1408–1410) i Dominikowi z Capraniki (ok. 1452). Drugi z nich ukazywał walkę nieba i piekła o ludzką duszę, a w większości jego przedruków umieszczono ilustracje; dzięki obrazom przesłanie ars moriendi docierało również do tych, którzy nie potrafili czytać.
Świadectwem znaczenia, jakie ówcześni nadawali odpowiedniemu przygotowaniu na odejście, jest niezwykle żywy kult postaci związanych z dobrą śmiercią: św. Barbary i św. Krzysztofa. Spojrzenie w ciągu dnia na ich wizerunki, umieszczane bardzo często w przestrzeni publicznej, miało uchronić człowieka przed nagłą i niespodziewaną śmiercią.
Zarówno kult św. Barbary, jak i św. Krzysztofa wpłynął na ogromną popularność tych świętych w okresie średniowiecza. Wiara w ich wstawiennictwo, pozwalająca złagodzić strach przed tym, co nieuchronne, objawiała się również w chęci posiadania przy sobie ich wizerunków w czasie, gdy człowiek najbardziej narażony był na gwałtowną śmierć, m.in. podczas wojny lub podróży, która w okresie średniowiecza wiązała się z wieloma niebezpieczeństwami.