Rokokowe zwierciadło i żyrandol z dawnego Pałacu Królewskiego we Wrocławiu odzyskały swój blask! Te wspaniałe zabytki poddane zostały konserwacji i po raz pierwszy można je będzie podziwiać na wystawie „Szaleństwo rokoka!” w Pawilonie Czterech Kopuł.
Okazałe pałacowe zwierciadło z lat 60. XVIII wieku to jeden z najcenniejszych i najciekawszych zabytków w kolekcji szkła Muzeum Narodowego we Wrocławiu, przechowywane w zbiorach od 1947 r. Pochodzi z dawnych zbiorów Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych (Schlesisches Museum der Bildenden Künste), przed II wojną światową eksponowane było w sali z ekspozycją szkła śląskiego w dawnym Muzeum Zamkowym (Schlossmuseum) we Wrocławiu.
Fot. A. Podstawka, W. Rogowicz
Jest to zwierciadło typu weneckiego w lustrzanych ramach, o wymiarach 170 × 73 cm. Powstało zapewne w książęcej manufakturze w Lohr nad Menem (Bawaria). Bardzo droga technika wykonania i niezwykła, bogata ikonograficznie dekoracja świadczą o tym, że był to, luksusowy obiekt, wykonany przypuszczalnie na specjalne zamówienie.
Prostokątne zwierciadło jest ujęte w lustrzaną wieloczłonową ramę, w której narożniki nałożone zostały plakiety, a górna część zwieńczona jest trójkątnym w zarysie naczółkiem utworzonym z nałożonych w kilku poziomach aplik (płytek) szklanych wyciętych w fantazyjne kształty ornamentu rocaille: muszle, „kogucie grzebienie”, „skrzydła nietoperza”.
Wszystkie elementy szklane są zamocowane na drewnianym podłożu pokrytym czerpanym papierem. Plakietki szklane zostały ozdobione dekoracją rytowaną od rewersu i podlane amalgamatem rtęci, dającym lustrzany efekt.
Fot. A. Podstawka
Na centralnej plakiecie znajduje się scena Wygnania z Raju, powyżej przedstawienie płynącego łabędzia, po bokach sceny pracy w winnicy. Na ramach lustra widnieją postacie dwóch mężczyzn pod baldachimami: po lewej mężczyzna we fraku i kapeluszu trzyma winne grono, po prawej mężczyzna w długim wschodnim płaszczu trzyma lampę. Pozostałe plakiety zdobione są wyobrażeniami fantastycznych ptaków, stylizowanymi wiciami roślinnymi i elementami ornamentu rocaille.
Zwierciadło zostało uszkodzone w czasie ewakuacji z Wrocławia w 1944 roku: zaginęły trzy fragmenty lustrzanej ramy. Przed wojną było kilkakrotnie restaurowane. Uzupełniono taflę główną, górny fragment zwieńczenia, szklane plakietki w narożnikach tafli głównej oraz cztery fragmenty poniżej ramy dolnej.
Podczas zachowawczej konserwacji i restauracji uzupełniono puste miejsca po zaginionych podczas wojny fragmentach szklanych aplik, wypełniając je nowymi płytkami, wykonanymi ze szkła o parametrach podobnych do oryginalnego i naniesiono na nie dekorację rytowaną.
Z wielką precyzją zostały wyrytowane ornamenty, skopiowane z dekoracji na oryginalnych częściach lustrzanej ramy. Krawędzie plakiet, chronione pierwotnie obejmami z bardzo cienkiej blaszki cynowej zostały otoczone grubszymi objemkami z cyny. Sklejono też pęknięcia w oryginalnych plakietkach i zabezpieczono drewniane odwrocie.
Fot. A. Podstawka
Rokokowy żyrandolowi do końca wojny zdobił jedną z komnat Pałacu Królewskiego (Königliche Schloß) we Wrocławiu, rezydencji króla Prus Fryderyka II. Znacznie uszkodzony w wyniku działań wojennych, został wydobyty z gruzów i przekazany do Muzeum Państwowego (obecnie Muzeum Narodowego we Wrocławiu).
W salach i komnatach Pałacu, w skrzydle dobudowanego przez Fryderyka II do wcześniejszego pałacu hrabiego Spätgena, znajdowało się do czasów II wojny światowej kilkanaście żyrandoli osiemnastowiecznych, rozświetlających rokokowe wnętrza. Były sprowadzone z Berlina, niektóre może także wykonane w hutach i szlifierniach szkła na Śląsku.
Po wojnie ocalał tylko jeden, znacznych rozmiarów żyrandol o wymiarach 146 × 113 cm, dwunastoramienny i osiemnastoświecowy. Powstał w latach 60. XVIII wieku, na zamówienie królewskie.
Ramiona żyrandola osadzone w talerzach rozmieszczonych na trzech poziomach, wykonane zostały z kutego, złoconego mosiądzu i ozdobione na rozdwojonych zakończeniach gwiazdkami ze szlifowanego szkła oraz szklanymi, szlifowanymi zawieszkami. Ramiona w dolnym poziomie podtrzymują wieloczłonowe szklane wieżyczki i szklane profitki z mosiężnym oprawkami na świece.
W wyniku zniszczeń wojennych żyrandol utracił jedno z głównych ramion i zakończenia kilku mniejszych, większość mosiężnych profitek i szklanych talerzyków, dużą część zawieszek, jego konstrukcja była rozchwiana, elementy metalowe w wielu przypadkach odkształcone.
Fot. W. Rogowicz
W trakcie prac oczyszczono szkło i metal z grubej warstwy zanieczyszczeń. Brakujące ramiona i części ramion zostały dorobione w technice kucia, aby jak najbardziej zbliżyć do oryginału rekonstruowane części. Pozłocono je na zimno płatkowym 24-karatowym złotem. Podobnie uzupełniono ubytki złoceń na innych oryginalnych mosiężnych częściach żyrandola. Brakujące tulejki na świece odtworzono w tradycyjnych technikach i dodano na kołnierzykach kwietną dekorację reliefową, odlaną w żywicy epoksydowej.
Fot. A. Podstawka, W. Rogowicz
Szklane profitki oraz talerzyki zostały wydmuchane ze szkła w hucie szkła w czeskim Harrachovie i wyszlifowane w fasety w pracowni ASP we Wrocławiu, tak jak na oryginalnych zachowanych częściach. Szklane elementy trzonu i ramion przełożono krążkami z tektury bezkwasowej stanowiącymi izolacje poszczególnych elementów.
Wiele problemów sprawiła rekonstrukcja systemu rozmieszczenia szklanych zawieszek. Nie wszystkie zawieszki ocalałe na żyrandolu były tam pierwotnie umieszczone w XVIII stuleciu – w przeszłości spadały i niszczyły się w trakcie czyszczenia czy przemieszczania całej konstrukcji. Uzupełniano wtedy komplet, używając starych zawieszek z innych żyrandoli lub dodawano nowe, kupione w firmach handlujących szkłem.
W naszym żyrandolu ocalało na pierwotnym miejscu kilkanaście zawieszek. Pozostałe dobrano z zespołu znalezionego w gruzach pałacu. Obecnie wszystkie zawieszki i gwiazdki mocowane są na blisko 250 nowych mosiężnych drucikach. W rekonstrukcji posłużono się archiwalną fotografią żyrandola z wrocławskiego Pałacu Królewskiego, wytypowaną jako zdjęcie żyrandola przed zniszczeniem w 1945 r.
Fot. A. Podstawka
Zwierciadło i żyrandol zostały odrestaurowane przez zespół konserwatorów pod kierunkiem konserwator dzieł sztuki dr Katarzyny Wantuch. W pracach brali udział: Natalia Moszak (konserwator szkła), Katarzyna Paczuska-Kolano (konserwator szkła), Paweł Palewicz (artysta szlifierz szkła), Maciej Zaborski (mistrz grawerski). Dodatkowo przy konserwacji żyrandola pracował Andrzej Łukaszewicz (specjalista obróbki metali). Konsultacje ze strony Muzeum Narodowego prowadziła kustosz Elżbieta Gajewska-Prorok i konserwator Weronika Sobalak.
Zabytki będzie można oglądać w Pawilonie Czterech Kopuł na wystawie „Szaleństwo rokoka!” od 14 lipca 2023 r.