70 lat temu otwarta została w Warszawie słynna Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi”, która odbyła się w historycznym budynku Arsenału i towarzyszyła V Światowemu Festiwalowi Młodzieży i Studentów.
Pomysł wystawy i połączenia jej z festiwalem zrodził się w 1954 r. w mieszkaniu Marka Oberländera w trakcie spotkania z malarzami Janem Dziędziorą i Jackiem Siennickim oraz historyczką sztuki Elżbietą Grabską, której mąż Aleksander Wallis został później komisarzem ekspozycji.
Na wystawie pokazano malarstwo, rzeźbę, grafikę i rysunek – w sumie 486 prac autorstwa 244 artystów reprezentujących wszystkie najważniejsze ośrodki artystyczne w kraju, również te mniejsze. Jury pod przewodnictwem Wojciecha Fangora przyznało 41 równorzędnych nagród.
Nagrodami uhonorowano m.in. Alfonsa Mazurkiewicza za obraz Jesień w kocich górach oraz pośmiertnie Waldemara Cwenarskiego za zestaw trzech obrazów: Dzieci z Bałut (1950), Pożoga (1951) i Krajobraz z Wrocławia (1953). Zauważono też talent Krzesławy Maliszewskiej, liryczne, dążące do maksymalnej syntezy malarstwo Józefa Hałasa czy graficzne propozycje Jana Chwałczyka.
Pożoga Cwenarskiego zaistniała wówczas jako jedna z najbardziej przejmujących metafor wojny w powojennym malarstwie polskim i mocno wpisała się w pamięć uczestników wystawy.
W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu obok wspomnianych trzech ekspresyjnych, pulsujących kolorem prac Waldemara Cwenarskiego znajdują się obrazy: figuratywne Macierzyństwo (1955) Tadeusza Dominika – niczym nieprzypominające jego późniejszych abstrakcyjnych pejzaży, ciekawie malowane Akty (1950) Jerzego Krawczyka, ekspresyjno-groteskowy Pomimo wszystko kogut (1955) wykształconego we Francji Tomasza Gleba, czy wreszcie doceniony przez krytykę nostalgiczny, inspirowany malarstwem Maurice’a Utrilla Stary Rembertów (1955) Jana Lebensteina.
W kolekcji wrocławskiego Muzeum Narodowego znajdują się również podarowane przez Halinę Pfefer-Oberländer trzy rysunki Marka Oberländera wykonane w 1955 r. w trakcie trwania V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów, w tym Święto zbiorów.
„Arsenał” był niewątpliwie cezurą „odwilżową” roku 1955, pokazem wymierzonym w doktrynę socrealizmu oraz wierne jej środki wyrazu, które – jak pisał jeden z uczestników wystawy Jerzy Ćwiertnia – miały „smak wody destylowanej”. Był manifestem wolności i doświadczeniem pokoleniowym grupy artystów, którzy na niej debiutowali, ale i zaznaczyli pola swoich poszukiwań.
Część wystawionych wówczas prac zdaniem wielu krytyków nie przetrwała próby czasu, ale wywołała ważną dyskusję, która zdecydowała o dalszym kierunku i rozwoju polskiej sztuki.
Kilka z tych, które jak najbardziej tę próbę przetrwały, będzie można obejrzeć już od 28 września 2025 na wystawie „Waldemar Cwenarski. Czułość. Powroty i poszukiwania” w Pawilonie Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej Oddziale Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Anna Chmielarz, kuratorka wystawy, kustosz Działu Malarstwa Współczesnego MNWr
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸