Eugeniusz Haneman brał udział w powstaniu warszawskim jako fotograf Delegatury Rządu w Londynie. Po wybuchu walk udało mu się skontaktować z Kazimierzem Gregerem, właścicielem sklepu fotograficznego, który przekazał mu małoobrazkowy aparat Baldina.
Hanemanowi udało się uratować 15 rolek filmów. Zakopał je w piwnicy jednego z warszawskich domów, a później przekazał do Muzeum Historycznego Warszawy. Artysta czuł się zobowiązany pokazać na zdjęciach, że Warszawa walczy, że nie boi się Niemców – na fotografiach widzimy żołnierzy odważnie stawiających czoła wrogowi oraz ujęcia zniszczonego miasta – niemego uczestnika tragicznych wydarzeń.
Najbardziej znaną fotografią Hanemana z powstania są Powstańcy w ruinach kościoła św. Krzyża – z ujęciem odwróconego tyłem żołnierza trzymającego karabin, nawiązującym do Bressonowskiej koncepcji decydującego momentu – mężczyzna ostrożnie wychyla się z ruin zniszczonego budynku, aby ocenić, czy zagrożenie już minęło. Fotograf usytuowany za plecami walczącego przyjmuje pozycje bezbronnego obserwatora – żołnierz pełni więc też rolę przewodnika i obrońcy miasta, ale również widza. Mocno zaznaczona ciemna sylwetka żołnierza silnie wyróżnia się na jasnym tle zrujnowanego miasta.
Ujęcia zniszczonego miasta – dramatyczne, ale też poetyckie w swoim wydźwięku pokazują miasto jako uczestnika walk. Jednym z najbardziej poruszających obrazów są Groby na chodnikach ul. Śliskiej: zapadające się w ziemi drewniane krzyże świadczą o poległych pod gruzami miasta żołnierzach. Hałdy gruzu i ziemi w tle tworzą postapokaliptyczny krajobraz, który nie przypomina już dawnej Warszawy.
Aleksandra Szwedo, Dział Fotografii MNWr
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸