Tytuł dzieła: Zdjęcie z krzyża
Lucas de Vorsterman I wg Petera Paula Rubensa
Datowanie: ok. 1620
Technika: miedzioryt na papierze
Wymiary: arkusz 580 × 435 mm (grafika przycięta)
Miejsce powstania: Antwerpia (Flandria [ob. Belgia])
Grafika przedstawia dramatyczną scenę zdjęcia ciała Chrystusa z krzyża – jedną z najważniejszych i najbardziej emocjonalnych scen pasyjnych w sztuce chrześcijańskiej. Kompozycja skoncentrowana jest na centralnej postaci martwego Jezusa, który zostaje ostrożnie opuszczany z wysokości krzyża przez grupę postaci. Całość utrzymana jest w ciemnej, skontrastowanej tonacji, typowej dla barokowej dramaturgii światła i cienia.
W centrum kompozycji widzimy ciało Jezusa Chrystusa, którego ramiona wciąż rozciągnięte są szeroko – gestem przypominającym ukrzyżowanie – ale tu już opadają bezwładnie w dół. Ciało Jezusa jest muskularne, nagie od pasa w górę, a biodra przepasane są lekką tkaniną. Z jego czoła opadają pasma włosów, a głowa zwisa w lewą stronę, opierając się na ramieniu.
Chrystus zostaje ostrożnie opuszczany przez mężczyzn znajdujących się na drabinach po obu stronach krzyża. Po lewej stronie, nad górną belką krzyża ukazany jeden z mężczyzn. Zaciska w zębach białą tkaninę, która swobodnie zwisa z prawej belki krzyża. Lewą rękę przytrzymuje Chrystusa za prawy łokieć. Wyraz na jego twarzy wskazuje na duży wysiłek. Niżej, na drabinie, ukazany drugi mężczyzna. Ciało frontalnie skierowane w stronę odbiorcy. Lewa stopa, oparta o trzeci szczebel drabiny, prawa szczebel wyżej. Postać ubrana w luźną, długą, ciemną szatę. Głowa i wzrok skierowane w lewą stronę ku górze, w stronę mężczyzny przechylającego się przez prawą belkę krzyża.
U podnóża drabiny misa, w której odłożono koronę cierniową. Po lewej stronie od mężczyzny, który stoi na drabinie, kolejna postać. Jest to młodzieniec w lokowanych włosach, którego sylwetka jest mocno odchylona do tyłu. Przedstawiony bokiem do widza. Układ ciała, wynika z dużego wysiłku, przytrzymuje on bowiem prawą nogę Chrystusa.
W prawej dolnej części grafiki trzy niewiasty, które delikatnie dotykają ściąganego z krzyża ciała. Dwie z nich, ukazane na pierwszym planie w pozycji klęczącej, trzecia najbardziej z prawej strony, ukazana w pozycji stojącej – to Maria. Obok niej obecni są inni świadkowie tej sceny: św. Jan Ewangelista, Maria Magdalena oraz postaci identyfikowane jako Józef z Arymatei i Nikodem. Nad Marią dwie męskie postacie, obie stojące na drabinie, podtrzymują bezwładne ciało Chrystusa.
Wyraziste linie, kontrastujące plamy czerni i bieli oraz precyzyjny modelunek postaci przy użyciu gęstych rytów pozwalają oddać zarówno cielesność, jak i duchowe napięcie tej sceny. Kompozycja ma kształt pionowego prostokąta, co dodatkowo podkreśla wrażenie wysokości i monumentalności krzyża.
Miedzioryt – technika graficzna użyta w tej pracy – pozwala na niezwykle szczegółowe odwzorowanie kompozycji malarskiej. Rytownik Lucas de Vorsterman I był jednym z najważniejszych współpracowników Petera Paula Rubensa i specjalizował się w przekładaniu jego monumentalnych obrazów na grafiki, które można było szerzej rozpowszechniać.
Jego mistrzowska precyzja i umiejętność oddania dramatyzmu oraz emocji czyniły z tych odbitek wyjątkowe dzieła sztuki same w sobie. Dzięki tej technice możliwe było nie tylko rozpowszechnianie religijnych treści, ale i wprowadzenie stylu Rubensa do, kościołów i klasztorów w całej Europie.
Oryginalny obraz „Zdjęcie z krzyża”, na którym oparto grafikę, znajduje się do dziś w katedrze Najświętszej Marii Panny w Antwerpii. Powstał w latach 1611–1614 i jest jednym z najważniejszych przykładów flamandzkiego malarstwa barokowego. Dzieło to zamówiono jako ołtarz główny i miało ono funkcję nie tylko dekoracyjną, ale przede wszystkim katechetyczną – służyło do wizualnego nauczania wiernych i pogłębiania ich przeżycia religijnego.
Rubens, jako artysta doby kontrreformacji, w mistrzowski sposób łączył religijną treść z dramatycznym, emocjonalnym przekazem. Przedstawienia takie jak to miały wzmacniać wiarę, poruszać i angażować uczuciowo. Współpraca z rytownikami, takimi jak Lucas de Vorsterman, umożliwiła utrwalenie i rozpowszechnienie tych treści w formie graficznej na dużą skalę.
Praca prezentowana na wystawie czasowej „Rubens na Śląsku”
Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 31.05–30.11.2025
Więcej opisów ➸