W zbiorach naszego Muzeum znajdują się dwa zabytki odnoszące się do uchwalonej w 1791 r. Konstytucji 3 Maja.
Są to: obraz Jana Styki Polonia z 1891 r., namalowany we Lwowie z okazji setnej rocznicy jej uchwalenia, oraz rysunek Jana Matejki z wizerunkiem Stanisława II Augusta Poniatowskiego z 1892 r. z cyklu Poczet królów polskich.
Pierwsze dzieło jest największym we wrocławskiej kolekcji płaskim obrazem olejnym na płótnie (300 × 595 cm), drugie niewielkim rysunkiem ołówkowym (40 × 28 cm).
Polonia Jana Styki to wielka alegoryczna kompozycja ukazująca tragedię upadku Polski, męczeństwo narodu, walkę o wolność, patriotyczną postawę przywódców oraz bohaterów naszej historii ostatnich dwustu lat. Sam autor – na marginesie pomysłodawca i współtwórca sławnej Panoramy Racławickiej (1894) – nazwał Polonię „protestem przeciw rozbiorowi Polski”.
W skomplikowanej wielopostaciowej kompozycji do sławnej Konstytucji 3 Maja odnoszą się trzy fragmenty dzieła. Pierwszym jest tragiczna postać przykutej do skały kobiety w białej sukni – personifikacji zniewolonej Polski (Polonii), nad którą namalowano tablicę z napisem „Konstytucja 3 Maja 1791”.
Drugim elementem jest namalowana w centrum po lewej grupa postaci historycznych związanych z obozem reform okresu Sejmu Wielkiego, która doprowadziła do opracowania i uchwalenia konstytucji – wśród nich: Ignacy Potocki, Andrzej Zamoyski, Stanisław Małachowski, Kazimierz Nestor Sapieha, Józef Wybicki.
Trzecią, przeciwstawną do poprzedniej grupą ukazaną u dołu z lewej strony jest pochód szlacheckich warchołów z kielichami w ręku – zdrajców i przywódców Targowicy i konfederacji radomskiej, którzy przyczynili się do upadku trwającej zaledwie 14 miesięcy konstytucji oraz do 123-letniej niewoli kraju (1795–1918).
Drugie dzieło – wizerunek Stanisława Augusta Poniatowskiego – ukazuje zwróconego w prawo, ujętego profilem monarchę w XVIII-wiecznym fraku z szarfą, na której widnieje Order Orła Białego – najważniejsze i najstarsze odznaczenie polskie. Zwraca uwagę trzymana w prawej dłoni podwójna karta, na której widnieje napis „Konstytucja 3 Maja 1791”. Sugeruje jedno z najważniejszych osiągnięć rządów króla – opracowanie i ustanowienie nowoczesnego i reformującego słabnącą Polskę dokumentu.
Monarcha, którego postać rok wcześniej Matejko namalował jako noszonego na rękach bożyszcze ludu warszawskiego na wielkim obrazie Konstytucja 3 Maja (w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie), tu został ukazany w sposób sugerujący chwiejną, naganną postawę króla wobec reform konstytucyjnych. Na ciemnym tle okalającym sylwetkę monarchy na wysokości jego piersi autor wypisał czarnym kolorem słowo „Targowica” oraz prawosławny krzyżyk. Przypominają one o haniebnym przystąpieniu Poniatowskiego do konfederacji targowickiej wymierzonej przeciwko konstytucyjnym reformom ustrojowym Rzeczypospolitej, konfederacji popieranej przez zaborczą Rosję, ingerującą w sprawy Polski pod pozorem obrony swobód religijnych mniejszości prawosławnej.
Poniatowski symbolicznie zamyka poczet polskich monarchów, odwracając się jakby od poprzedników plecami, ale też trzyma w dłoni dokument, który znacząco zgięty w literę „V” (Victoria) wychodzi poza ciemne tło przedstawienia. Tak ukazana karta konstytucyjna stanowi w zamyśle Matejki symboliczny łącznik pomiędzy przeszłością a nadchodzącymi czasami odrodzenia wolnej Ojczyzny.
Konstytucja, praktycznie niezrealizowana w czasach upadku Rzeczypospolitej, stała się testamentem do realizacji w wolnej, sprawiedliwej i nowoczesnej Polsce.
Grzegorz Wojturski, kierownik Działu Oświatowego MNWr
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸
Poniżej arkusze zabaw dla dzieci: „Wytrop bohaterów na obrazie Polonia J. Styki” oraz „Garść faktów”.
Polecamy też inne materiały do wspólnych zabaw ➸
