Muzeum Narodowe we Wrocławiu może pochwalić się największą i najcenniejszą w Polsce kolekcją witraży, która przez wiele lat nie mogła być pokazywana z powodu złego stanu zachowania. Dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego udało się zakonserwować wszystkie witraże należące do Muzeum. To pierwsza i jedyna w Polsce konserwacja dzieł sztuki tego typu na tak dużą skalę.
W zbiorach wrocławskiego Muzeum Narodowego znajduje się 86 pojedynczych witraży i zespołów witrażowych powstałych w okresie od średniowiecza do początków XX wieku. Najcenniejszym z nich jest zespół witraży renesansowych powstałych w pracowniach śląskich i wrocławskich, w skład którego wchodzą: kwatery z herbami rodów mieszczańskich z 1586 (pochodzą z wrocławskiego kościoła św. Krzysztofa), witraże z herbami szlachty śląskiej z 1615 r. oraz witraże wotywne i cechowe. Witraż z godłem cechu sukienników z 1551 r. jest największym renesansowym witrażem w Polsce. „W polskich zbiorach renesansowe witraże są ogromną rzadkością – tłumaczy Elżbieta Gajewska – Prorok, kustosz Działu Szkła Muzeum Narodowego we Wrocławiu – te znajdujące się w naszych zbiorach, są tym bardziej cenne, bo powstały na Śląsku lub we Wrocławiu i zdobiły tutejsze budowle”. Najstarsze witraże znajdujące się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu pochodzą z okresu średniowiecza, przedstawiają sceny Zwiastowania i postaci świętych. Zostały wykonane w Austrii, dekorowały jeden z tamtejszych kościołów. W XIX w. kupił je śląski arystokrata i wykorzystał do ozdoby będącego jego własnością zamku w Grodźcu (koło Złotoryi). Najpiękniejsze pod względem artystycznym są tzw. „witraże gabinetowe” – niewielkie, najczęściej koliste, owalne i prostokątne szybki z malowanymi scenami religijnymi, postaciami świętych, scenami rodzajowymi, herbami i gmerkami. Powstały w czasie od XV do XIX stulecia w ośrodkach niderlandzkich, nadreńskich i szwajcarskich.
Pochodzenie kolekcji
Część kolekcji pochodzi z dawnych zbiorów wrocławskiego Museum Schlesischer Altertümer (Muzeum Starożytności Śląskich). Wiele witraży zostało przekazanych do Muzeum Śląskiego (obecnie Muzeum Narodowego) w latach 60-tych i 70-tych XX w. przez Konserwatora Wojewódzkiego. Wszystkie witraże – pochodzące z dawnych zbiorów wrocławskich i te, które zostały przywiezione w latach powojennych z niszczejących pałaców śląskich – były w złym stanie zachowania.
Konserwacja
Celem konserwacji było zabezpieczenie niezwykle cennych średniowiecznych i nowożytnych witraży śląskich i europejskich przed dalszą destrukcją.
Prace przeprowadzono w terminie od marca do listopada 2013 r. w specjalistycznej pracowni „Witraże. Beata Oleszczuk” we Wrocławiu.
„To konserwacja pokazowa – wyjaśnia Elżbieta Gajewska – Prorok – pierwsza i jedyna w polskim muzealnictwie konserwacja tak dużego i cennego zespołu dzieł sztuki”.
Podczas prac scalono zespół kwater średniowiecznych z Grodźca i okien z zamku w Domanicach, zrekonstruowano ubytki szkła w renesansowych, barokowych i XIX-wiecznych witrażach, oczyszczono z dawnych klejeń i powtórnie sklejono oraz przywrócono profile ołowiane w kwaterach herbowych z kościoła św. Krzysztofa i innych witrażach renesansowych, naprawiono i oczyszczono ramy drewniane i metalowe z XVIII i XIX w.
Konserwację wykonano dzięki dotacji celowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w wysokości ponad 130 tys. zł.
Zakonserwowane dzieła można będzie oglądać na wystawie „Mistrzowie światła” (3 listopada – 31 grudnia 2014). Wystawie będzie towarzyszył katalog „Mistrzowie światła. Witraże i obrazy zdobione w technice eglomisé w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu”.
Anioł, Nadrenia, Kolonia, 1518, fragment witraża po konserwacji. Fot. A. Podstawka
Witraż herbowy Stenzela Rohn, Śląsk, Wrocław, 1586. Przed i po konserwacji. Fot. A. Podstawka
Witraż z godłem cechu sukienników w trakcie konserwacji. Fot. W. Rogowicz
Witraż z godłem cechu sukienników, Śląsk, Wrocław, 1551. Fot. A. Podstawka
Św. Małgorzata, Austria, pocz. XV, uzupełnienia XIX w., przed i po konserwacji. Fot. A. Podstawka
Święta Rodzina, Niemcy południowe, pocz. XVI w., przed i po konserwacji. Fot. A. Podstawka
Anioł, Niderlandy XVII w., przed i po konserwacji. Fot. A. Podstawka