Powstała w 1705 r. przypuszczalnie w zakładzie stolarskim w Masłowie na zlecenie miejscowego pastora Leonharda Davida Hermanna (1670–1736), który umieścił w niej znaleziska archeologiczne z Masłowa, a następnie przekazał do biblioteki klasztornej przy kościele św. Bernardyna we Wrocławiu.
Pastor Hermann pragnął w ten sposób upamiętnić odkrycie w Masłowie grobów całopalnych, naczyń ceramicznych, fragmentów narzędzi i broni z epoki brązu oraz zachować dla potomnych informację o wykopaliskach w swojej rodzinnej wsi.
Ilustr. za: europeana.eu
Kształt szafki nie był przypadkowy, ponieważ od wieków piramida jest symbolem przetrwania i wiecznej pamięci. Plan pastora powiódł się. Szafka piramida szczęśliwie przetrwała do naszych czasów. W 1876 r. z klasztornej biblioteki przekazano ją do zbiorów Muzeum Starożytności Śląskich, a następnie w 1899 r. do Śląskiego Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności. Obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Fot. A. Podstawka
Jest to drewniana szafka o niewielkich rozmiarach (wys. 134 cm, szer. 45,5 cm, gł. 43,5 cm), dwuczęściowa, o nietypowym kształcie piramidy spoczywającej na prostopadłościennej podstawie wspartej na czterech kulistych nogach, w jej wnętrzu znajdują się półki.
Podstawa to prosta szafka podparta na czterech kulistych nogach, zamykana od frontu jednoskrzydłowymi drzwiczkami, na których umieszczono inskrypcję z informacją o fundatorze, dacie powstania i fakcie przekazania szafki do biblioteki klasztoru Bernardynów.
Na ściankach malarz Georg Loppel namalował dekoracje (na jednej ze ścian znajduje się jego podpis) i umieścił cytaty z Biblii w języku niemieckim. Na lewej ściance widnieje modląca się kobieta, a z boku postać (dusza w białej szacie) prowadzona przez dwóch aniołów do kościoła oraz cytat z Księgi Rodzaju (Rdz 18, 27): „Rzekł znowu Abraham: »Pozwól, o Panie, że jeszcze ośmielę się mówić do Ciebie, choć jestem pyłem i prochem«”.
Na tylnej ściance namalowane jest wzgórze, a na nim ludzkie kości i groby, z których powstają zmarli. Całości dopełnia cytat z Księgi Ezechiela (Ez 37, 3): „Synu człowieczy, czy kości te znów powrócą do życia?”.
Na prawej ściance przedstawiony jest krajobraz z kościołem, na którego wieży gniazdują bociany, oraz drzewo z gniazdem i dwa lecące bociany, a także cytat z Listu do Hebrajczyków (Hbr 13, 6): „Śmiało więc mówić możemy: Pan jest wspomożycielem moim. Nie ulęknę się, bo cóż może mi uczynić człowiek?”.
Wszystkie sceny zawierają religijny przekaz o życiu wiecznym po śmierci człowieka. Informują, że przez modlitwę i wiarę praktykowaną w kościele (scena pierwsza), wierzący mogą liczyć na zmartwychwstanie (scena druga) oraz nadejście Chrystusa (scena trzecia).
Nastawa szafki ma formę strzelistej piramidy, wspartej na czterech kulistych nogach. Zamykana jest od frontu jednoskrzydłowymi drzwiczkami w kształcie trapezu. Wszystkie trzy ścianki i drzwiczki dekorują malowane przedstawienia związane z pochówkiem zmarłych.
Na drzwiczkach ukazana jest scena palenia zwłok na stosie, przy którym stoi dwóch mężczyzn, a poniżej umieszczono sentencję w języku łacińskim: „Ollus qui slethi datus est”.
Na pozostałych ściankach widnieją naczynia ceramiczne ujęte gałązkami roślinnymi związanymi u góry kokardami oraz cytaty biblijne: na lewej ściance – cytat z Drugiej Księgi Królewskiej (2 Krl 4, 40): „Następnie podał ludziom do spożycia. Gdy tylko skosztowali polewki, krzyknęli: »Śmierć jest w kotle, mężu Boży« i nie mogli jeść”; na tylnej ściance – cytat z Listu do Tesaloniczan (1 Ts 4, 2): „Wiecie przecież, jakie nakazy daliśmy wam przez Pana Jezusa”; na prawej ściance – z Drugiego Listu do Koryntian (2 Kor 4, 7): „Przechowujemy zaś ten skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas”. Ponadto na wewnętrznej stronie drzwiczek namalowano znaleziska archeologiczne: strzały, groty, noże, a u dołu umieszczono napis: „Das wird in den Urnis und Graben gefunden”.
Zdobienie nastawy nie tylko niesie przekaz religijny, ale też informuje o zawartości szafki – naczyniach ceramicznych, które spełniały funkcję urn na prochy zmarłych, a także o innych zabytkach odnalezionych w Masłowie.
Pastor Hermann przekazał bibliotece klasztornej szafkę piramidę w 1705 r., kiedy po śmierci ojca został mianowany pastorem w Masłowie, czyli na początku swojej kariery zawodowej. W dalszych latach życia łączył działalność duszpasterską z prowadzeniem badań historycznych i botanicznych. Zgromadził ok. 10 tys. urn z wykopalisk w Masłowie, głównie wytwory kultury łużyckiej.
Na tym jednak nie zakończyła się naukowa działalność pastora Hermanna. W 1711 r. opublikował bowiem książkę Maslographia oder des schlesischen Massel im Oelss-Bernstäditischen Fürstenthum mit seinen Schauwürdigkeiten omawiającą zabytki archeologiczne z Masłowa oraz zawierającą rozważania autora jako badacza i teologa.
Miedzioryty autorstwa Christiana Wincklera
Była to pierwsza na Śląsku monografia stanowiska archeologicznego. Książkę wydano w Brzegu w oficynie Gottfrieda Gründera nakładem wrocławskiego księgarza i wydawcy Christiana Brachvogela. Dzięki tej aktywności pastor Hermann zasłużył na miano pierwszego śląskiego archeologa.
Maslographia… liczyła 329 stron. Zdobiło ją szesnaście grafik znanego oleśnickiego artysty Christiana Wincklera (1677–1741).
Na pierwszej stronie zamieszczona była panorama Masłowa, rodzinnego miasta autora i jednocześnie miejsca słynnych odkryć archeologicznych, którym poświęcona jest książka. W czasie wykopalisk odkryto cmentarzysko grobów ciałopalnych, liczne przedmioty codziennego użytku, biżuterię i fragmenty broni.
Ponadto w opracowaniu autor umieścił rozważania na temat badań historycznych, cytaty z Biblii i literatury antycznej, przysłowia, a nawet rozdział poświęcony ówczesnym właścicielom Masłowa – Friedrichowi von Kreckwitzowi i jego żonie Ursuli Helene z domu von Diebitsch (Dybicz).
Książka przyniosła pastorowi sławę zasłużonego badacza historii Śląska. Warto dodać, że pasję do naukowych poszukiwań zawdzięczał Leonhard David swojemu ojcu – pastorowi Abrahamowi Hermannowi (1635–1705), który był autorem opracowania o heraldyce śląskiej i książek religijnych. Przypuszczalnie zamiłowania te Abraham rozwinął podczas służby na dworze księcia oleśnickiego Chrystiana Ulryka I w latach 1698–1704. Zamek w Oleśnicy był wówczas ważnym ośrodkiem sztuki i kultury, szczycił się zbiorami różnych artefaktów zgromadzonych w gabinecie osobliwości, zwanym też kunstkamerą (od niem. Kunstkammer).
W tamtych czasach w takich gabinetach gromadzono przeróżne niezwykłe przedmioty jako ciekawostki z otaczającego świata. Stanowiły one zalążki przyszłych muzeów.
Małgorzata Korżel-Kraśna, emerytowana kuratorka Galerii Rzemiosł Artystycznych i Kultury Technicznej MNWr
21 maja 2025
Zapraszamy do lektury innych tekstów z cyklu „Intrygujące!” ➸