Wśród wielu form filiżanek zaprojektowanych w Królewskiej Manufakturze Porcelany w Berlinie szczególne miejsce zajmuje tzw. Luisentasse stworzona z myślą o upamiętnieniu królowej Luizy (1776–1810), żony Fryderyka Wilhelma III, najpopularniejszej monarchini w historii Prus.
Młoda, niezwykłej urody księżniczka, wychowana w duchu filozofii Jana Jakuba Rousseau, od początku swego panowania odrzucała konwenanse dworskiego ceremoniału, czym bardzo szybko zjednała sobie poddanych. Mimo aranżowanego małżeństwa stworzyła udany związek z Fryderykiem Wilhelmem III. Poprzez osobiste zaangażowanie w wypełnianie obowiązków rodzicielskich stała się wzorem troskliwej matki.
Fot. Fundacja Pruskie Pałace i Ogrody Berlin-Brandenburgia
Podejmowała szereg inicjatyw związanych z niesieniem pomocy chorym i potrzebującym. W działalności politycznej zasłynęła jako przeciwniczka Napoleona i gorliwa patriotka. Z powodzeniem łączyła role królowej, żony i matki, tworząc tym samym wizerunek nowoczesnej władczyni. Sposób sprawowania rządów, jak również przywiązanie do patriotycznych wartości spowodowały, że Luiza już za życia stała się legendą. Nagła przedwczesna śmierć uwielbianej królowej tylko ten mit utrwaliła.
Luiza Pruska zmarła 19 lipca 1810 r. i taka też data widnieje na fasonach filiżanek stworzonych na jej cześć w słynnej berlińskiej manufakturze. Jeden z wariantów tej Luisentasse znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
(porcelana, biskwit i szkliwiona, malatury naszkliwne, złocenia)
Fot. Arkadiusz Podstawka
Kunsztowny zestaw z naszej kolekcji tworzą dzwonowata filiżanka z uchwytem wyniesionym poza krawędź wylewu, zwieńczonym głową węża, oraz okrągły, wgłębiony spodek. Całość jest dekorowana naszkliwnie, malowana i złocona. Filiżanka w części frontalnej zawiera biskwitowe profilowe popiersie królowej na tle medalionu, wokół którego umieszczono wspomnieniowy napis: „Sie lebt auf immer in den Herzen treuer Patrioten!”. Krawędź wylewu zdobi fryz nieśmiertelników w kolorze manganowego różu. Spodek jest dekorowany analogicznie, w jego lustrze umieszczono dzienne daty urodzin i śmierci królowej. Zarówno kształt naczyń, jak i wyważona kolorystyka zestawu łącząca surowość szarych malatur z licznymi złoceniami i purpurą wpisują się w estetykę biedermeieru. Inspirowanie się formą antycznych naczyń, upraszczanie wzorców zaczerpniętych ze stylu empire oraz powściągliwość w stosowaniu dekoracji to tylko niektóre cechy tej ostatniej fazy klasycyzmu. Również idea kompozycyjna profilowego popiersia królowej posiada swój rodowód w starożytności, bo czerpie inspirację z bogatej ikonografii przedstawiania władców. Autorem wzorów biskwitowych wizerunków królowej Luizy stworzonych na potrzeby produkcyjne Królewskiej Manufaktury Porcelany w Berlinie był tamtejszy profesor modelowania Leonhard Posch. Jego działalność nie ograniczała się jedynie do pracy na rzecz berlińskiej manufaktury, był także uznanym rzeźbiarzem i medalierem zatrudnionym w Mennicy Królewskiej oraz w Królewskiej Odlewni Żeliwa.
Typ filiżanki znanej powszechnie jako Luisentasse należy do nurtu naczyń pamiątkowych niezwykle popularnych w epoce biedermeieru. Tego rodzaju przedmioty upamiętniały ważne dla danej społeczności osoby i odpowiadały jednocześnie na modną w kręgach kultury mieszczańskiej potrzebę kolekcjonowania. Zamożne mieszczaństwo stworzyło w tym okresie nowy typ kameralnych wnętrz, w których ważne miejsce zajęła oszklona witryna do przechowywania porcelany, bibelotów oraz różnego rodzaju pamiątek. Była to przestrzeń przeznaczona do gromadzenia przedmiotów o znaczeniu sentymentalnym, które nierzadko odzwierciedlały postawy patriotyczne swoich właścicieli.
Upowszechnienie wizerunku Luizy Pruskiej w formie biskwitowego popiersia na kunsztownie zaprojektowanej filiżance tuż po przedwczesnej śmierci królowej miało również aspekt propagandowy. Przyczyniło się do wzmocnienia wykreowanego wcześniej mitu idealnej nowoczesnej władczyni, który w sposób znaczący zawładnął masową wyobraźnią jej poddanych. Nagła śmierć Luizy, postrzegana jako punkt zwrotny w historii Prus i symbol „ofiary życia”, stała się impulsem do przeprowadzenia reform w państwie pruskim.
Maria Kondracka, Dział Inwentarzy MNWr
8 marca 2023
Zapraszamy do lektury innych tekstów z cyklu „Intrygujące!” ➸