Początki fotografii to pierwsza połowa XIX w. Pierwsze skrzynkowe aparaty z obiektywami do tzw. dagerotypii zbudowano w końcu lat 30. XIX w. (Giroux, Talbot). Od lat 50. XIX w. zaczyna dominować technika mokrej płytki (szklanej).
W 1856 r. irlandzki inżynier Francis Fowke, który zaprojektował również m.in. salę koncertową Royal Albert Hall w Londynie, skonstruował pierwszy aparat z płóciennym harmonijkowym mieszkiem. Produkowała go firma T. Ottewill & Co. London.
Aparaty mieszkowe były popularne bardzo długo. Jako atelierowe wielkoformatowe używano ich jeszcze w drugiej połowie XX w. Jako osobiste prasowe popularne były od lat 50. XIX w. do lat 50. XX w.
Mały kieszonkowy mieszkowy aparat Kodak West Pocket Autographic posiadali angielscy himalaiści Mallory i Irvine podczas głośnej – tragicznie zakończonej – wyprawy na Mount Everest w 1924 r.
Fot. A. Podstawka
Dwa aparaty mieszkowe uzupełniły w ubiegłym roku kolekcję Działu Kultury Technicznej MNWr: Pony Premo nr 4 firmy Eastman Kodak Co., Rochester, USA, 1903–1912 oraz Speed Graphic firmy The Folmer Graflex Corp., Rochester, USA, ok. 1928.
Fot. A. Podstawka
Oba to sprzęty podręczne, mieszkowe. Elastyczny, składany skórzano-tkaninowy mieszek w postaci harmonijki łączy drewnianą skrzynkę, w okleinie papierowej, z obiektywem zamocowanym w przednim wysuwanym panelu. Wysuwany na szynach (aparat Pony Premo – na jednej szynie) panel porusza się też w pozycji góra – dół. Opuszczana przednia ścianka posiada skalę odległości: 4 (Pony – 7) – 100 F (stóp) – ∞. Dzięki zastosowaniu mieszka fotografujący ma możliwość korekty perspektywy oraz stosowania dużego zakresu ogniskowych.
Fot. A. Podstawka
Aparaty po złożeniu chronione są w skrzynce. Zajmują mało miejsca, są lekkie (Pony waży 1,17 kg a Graphic 1,92 kg) i łatwe do przenoszenia.
Aparat Speed Graphic wyprodukowany został ok. 1928 r. przez firmę The Folmer Graflex Corp. (1926–1946) z Rochester w USA, której początki sięgają 1887 r. Graflex produkował składane aparaty typu Speed Graphic w latach 1912–1973. Z czasem nazwa firmy ulegała zmianie. W latach 1907–1926 firmę przejął Eastman Kodak Co.
Nabyty aparat skonstruował William F. Folmer (zm. 1936). Aparat posiada celowniki ramkowy i optyczny oraz zamocowany z boku dalmierz. Obiektyw Goerz Dagor (ogniskowa f: 6.8), wyprodukowany jest przez amerykańską firmę (o niemieckim korzeniach) C.P. Goerz American Optical Co. Posiada migawkę centralną i przesłonę wewnątrzobiektywową. Tytułowa prędkość (speed) wzięła się od czasu otwarcia migawki 1/1000, dzięki czemu fotografujący mógł robić zdjęcia obiektów w ruchu. Nasz aparat posiada najkrótszy czas otwarcia migawki 1/500 s.
Fot. A. Podstawka
Aparaty Speed Graphic i większe Press Graflex były wykorzystywane m.in. przez reporterów prasowych, zwłaszcza podczas wydarzeń sportowych oraz artystycznych.
Fot. dzięki uprzejmości Biblioteki Kongresu, nr LCDIG-hec-10974 (zdigitalizowano wg oryginalnego szklanego negatywu)
Słynnym użytkownikiem wersji aparatu Speed Graphic był nowojorski fotograf Artur Fellig „Weegee” (1899–1968). Zasłynął z czarno-białych zdjęć przedstawiających realistyczne sceny z życia miasta: wypadki, obrażenia osób, zwłoki, sceny zbrodni oraz portrety ubogich mieszkańców miasta.
Aparat Pony Premo 4 produkowany był przez firmę Eastman Kodak Co. w latach 1903–1912. Konstruktorem linii aparatów Premo produkowanych od 1896 r. przez firmę Rochester Optical Co. (zał. 1883) był inżynier William H. Walker (zm. 1917), z czasem milioner i filantrop, który własną firmę założył jeszcze w 1880 r.
Firmę R.O.Co. w 1903 przejął Eastman Kodak. Działająca w Rochester (stan Nowy Jork, USA) firma Kodak – jej początki sięgają roku 1881, od 1892 Eastman Kodak Company – zasłużyła się dla rozwoju fotografii wieloma wynalazkami. W 1884 r. Kodak wprowadził na rynek papierowy film fotograficzny w kasecie – konstrukcji założyciela firmy George’a Eastmana – z odrywaną błoną światłoczułą. Pozwalał zrobić 100 zdjęć. Tu ciekawostka – warto wiedzieć, że papierowy film z warstwą światłoczułą umieszczony w kasecie wynalazł w 1875 r. działający w Anglii polski powstaniec styczniowy inżynier i fotograf Leon Warnerke (właść. Władysław Małachowski), konstruktor m.in. mieszkowych aparatów fotograficznych.
Fot. A. Podstawka
Skrzynkowy Kodak – wprowadzony na rynek w 1888 r. – stał się pierwszym popularnym aparatem fotograficznym. Jego nazwa stała się logo firmy. Miał obiektyw stałoogniskowy, jedyny czas naświetlania oraz film przeźroczysty nawinięty na szpulkę. Firma Kodak była też pionierem przy uruchomieniu systemu zakładów fotograficznych wywołujących filmy i wykonujących odbitki.
Nabyty aparat wyposażony jest w obiektyw Planatograph firmy Bausch & Lomb Optical Co. (zał. 1853), Rochester, f-8, z automatyczną migawką, czasy od 1–1/100 s, przysłoną 128 – 4. W tylnej zdejmowanej ściance osadzona jest matówka. Do aparatu dedykowane były dwie cięte klisze mocowane w drewnianej kasecie bądź płytka szklana.
Oba aparaty oraz pozostałe nabytki z 2023 r. obejrzeć też można w Muzeum Cyfrowym MNWr: Pony Premo no. 4 z futerałem ➸ oraz prasowy Speed Graphic ➸ Polecam!
Tadeusz Fercowicz, kustosz w Dziale Kultury Technicznej MNWr
17 kwietnia 2024
Zapraszamy do lektury innych tekstów z cyklu „Intrygujące!” ➸