Wiele uwagi poświęca się dzisiaj badaniu proweniencji obiektów, zarówno tych pozostających w zbiorach muzealnych, jak i tych przyjmowanych do zbiorów. To bardzo dobra praktyka pozwalająca w transparentny, a więc niezakłamany sposób wykorzystywać kolekcję we wszystkich aspektach muzealnej aktywności.
Prace nad rzetelnym dokumentowaniem proweniencji obiektów muzealnych mają szczególne znaczenie w kontekście genezy nowożytnych muzeów, a także niestety nieustająco toczących się wojen, których cechą immanentną pozostaje zniszczenie i grabież.
W działania muzeów wpisuje się zatem pewien paradoks polegający na tym, że posiadają one w swoich zbiorach artefakty pochodzące z rabunku, a jednocześnie są instytucjami, w których dobra kultury pochodzące z obszarów objętych wojną lub zaborem mają szansę przetrwać i stać się, przy zachowaniu prawdy o pochodzeniu, fragmentem światowego dziedzictwa kultury.
Wymagania stawiane współczesnym właścicielom kolekcji, w tym muzeom w zakresie badania proweniencji obiektów wprowadzanych do zbiorów, są wynikiem transformacji, którą przeszły muzea od nie do końca chlubnych w tym względzie początków do bycia instytucjami stojącymi na straży przyjmowania do zbiorów obiektów nie budzących wątpliwości co do ich pochodzenia.
Mimo upływu tysięcy lat nasza cywilizacja nie uwolniła się od niszczycielskich zapędów „przywódców” tego świata. Skutki ich działań w warstwie kulturowej pozostają niezmienne i w związku z tym otwarta i ciągle aktualna pozostaje kwestia ocalenia dziedzictwa kulturowego zagrożonego i ginącego na terenach dotkniętych wojną.
Kluczowe w tym względzie pozostają regulacje prawne, które pomogą uratować lub nie kulturową spuściznę danego regionu. W przypadku tak powszechnie dziś nakładanych sankcji nasuwają się retoryczne pytania: czy zakaz wwozu artefaktów pochodzących z terytorium dotkniętego wojną pomoże w ich ocaleniu?, czy rygorystyczne przestrzeganie zasad dotyczących źródła pochodzenia nie spowoduje ich zniknięcia i uniemożliwi ich funkcjonowanie w przestrzeni publicznej?
Bez wątpienia troska o przetrwanie dóbr kultury ma wymiar cywilizacyjny i w taki też wzorzec wpisują się badania proweniencyjne.
Jolanta Wybraniec-Krzywka, Dział Inwentarzy Muzeum Narodowego we Wrocławiu
14 września 2022 — 203. dzień wojny na Ukrainie
Zapraszamy do lektury innych tekstów z cyklu „Intrygujące!” ➸