Arlekin i balerina, porcelanowa figura z kolekcji ceramiki MNWr, to para klasycznych tancerzy uchwyconych w chwilowym spoczynku. O figurce, o artystce, która ją zaprojektowała i o związkach tego dzieła z fortepianowym cyklem Karnawał Roberta Schumanna pisze Jolanta Sozańska, kustoszka w Dziale Ceramiki MNWr.
Karnawał Roberta Schumanna (tworzony w latach 1833–1834) składa się z 21 scenek nawiązujących do karnawałowej fiesty w Wenecji. Każdą część kompozytor opatrzył charakterystycznym tytułem: imionami wybranych bohaterów commedia dell’arte (m.in. Arlekin), imionami lub nazwiskami bliskich lub tylko znajomych osób (np. Chopin), hasłami kontekstowymi dla własnych doznań (np. Papillon jest nawiązaniem do młodzieńczego utworu o takim tytule).
Cykl zadedykował Karolowi Lipińskiemu, którego grę podziwiał i z którym się przyjaźnił. Za życia Schumanna Karnawał wykonywano rzadko; zyskał renomę dopiero w XX w., gdy w 1910 r. dla Baletów Rosyjskich opracował do niego choreografię słynny Michaił Fokin, a w 1914 r. Maurice Ravel dokonał aranżacji na orkiestrę.
Być może rozgłos Fokinowego spektaklu zainspirował Claire Volkhardt, projektantkę porcelanowej figury, do podjęcia tak rzeźbiarsko niełatwego tematu. Volkhardt (1886–1935) urodziła się w Düsseldorfie w artystycznej rodzinie – ojciec oraz obaj dziadkowie byli malarzami, adeptami Kunstgewerbeschule w Düsseldorfie. Kształciła się w rodzinnym mieście, a później w Monachium, Paryżu i Rzymie.
Zaangażowała się w ruch emancypacji artystek – była jedną z założycielek Verein Düsseldorfer Künstlerinnen, pierwszego w Niemczech stowarzyszenia twórczyń sztuk przedstawiających (1911). Malarka jedynie poprawna, natomiast dobra rzeźbiarka, z dużym wyczuciem ruchu i umiejętnością oddania pełnej jego ekspresji, co dobrze ilustrują jej serie porcelanowych figurek tancerek i tancerzy klasycznego baletu oraz rozmaitych pląsających dziewcząt i młodych kobiet. Uznanie zapewniła sobie cyklami woskowych bozzet o takiej tematyce, projektowanych dla Schwarzburger Werkstätten, atelier fabryki porcelany w Unterweissbach (w latach 1913–1929), oraz dla koncernu Rosenthal (do ok. 1935).
Grupę Arlekin i balerina, powstałą w roku 1913, czyli na początku współpracy z pracownią projektową turyngeńskiej fabryki, można uznać za carte de visite Volkhardt. Ta alegoria wdzięku, harmonii, elegancji to signum maniery artystki. Tancerze w tradycyjnych baletowych kostiumach – mężczyzna w obcisłym trykocie, kobieta w sukni z krótką szeroką spódnicą, zatrzymali się w połowie jakiejś figury (Arlekin już w attitude, balerina jeszcze statyczna). Oboje zapatrzeni w motyla niespodzianie przysiadłego na dłoni tancerki (Schumannowskiej Chiariny/Estrelli?), motyla delikatnego jak oni sami i ich sztuka.
Przy okazji składamy najlepsze życzenia wrocławskiej Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, która w tym roku obchodzi jubileusz 75-lecia!
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸