Nadejście nowego milenium początkowo zwiastowało wiele obiecujących inicjatyw, a nowo powstałe wytwórnie świadomie podejmowały współpracę z projektantami z zamiarem kreowania swoich kolekcji i oferty asortymentu. Jednak postępujący kryzys energetyczny i rosnąca konkurencja taniego sprowadzanego z Azji towaru stały się jednymi z przyczyn stopniowego upadku polskiego szklarstwa.
W 2004 roku zakończyła działalność Huta Szkła Gospodarczego „Hortensja” w Piotrkowie Trybunalskim, mimo zmian właścicieli doszło ostatnio do likwidacji huty „Irena” w Inowrocławiu. W 2014 roku zamknięto i wyburzono hutę „Sudety” w Szczytnej, w 2016 roku upadła huta „Zawiercie”. Od lat nie istnieją: huta „Ząbkowice” w Dąbrowie Górniczej (2006), huta w Tarnowie (2012) i huta w Tarnowcu (2012), a także słynna huta „Barbara” w Polanicy-Zdroju (2018). W 2018 roku zakończono produkcję w hucie „Violetta” w Stroniu Śląskim i zakład został wyburzony.
Polski przemysł szklarski legł w gruzach… i to dosłownie. Działają nieliczne z drobnych prywatnych wytwórni. Krośnieński gigant przechodził z rąk do rąk… Nieco więcej szczęścia miała piechowicka „Julia”, mały fragment dawnej wielkiej, kilkuzakładowej huty. Jego nowi właściciele umiejętnie potrafili wykorzystać historyczne dziedzictwo i kreować nowe projekty i ciekawe inicjatywy projektanckie, jak zrealizowany w 2015 roku „Polski stół”, kooperację z dwoma dolnośląskimi wytwórniami – bolesławiecką „Manufakturą” i wałbrzyskim „Krzysztofem”.
Dziś już prawie nikt z młodych projektantów nie ma aspiracji stać się etatowym designerem. Cenią sobie swobodę działania, choć okupiona jest ona wieloma trudami oraz wymaga zaangażowania i determinacji. Współczesnym forum komunikacji i poznawania nowości stał się Łódź Design Festiwal (od 2007) i jego plebiscyt „Must Have” i konkurs „Make Me!”, dziś już traktowane jako markowe wyróżnienia. Jego laureatkami są także bohaterki ostatniej odsłony wystawy – Agnieszka Bar i Aleksandra Kujawska.
MAŁGORZATA DAJEWSKA
(b. 1958)
Studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, dyplom uzyskała w pracowni prof. Zbigniewa Horbowego (1982). Od 1984 roku związana z macierzystą uczelnią, od 2001 roku jest profesorem zwyczajnym. Zajmuje się głównie szkłem artystycznym unikatowym. Należy do grona artystów szkła, którzy w latach 80. XX wieku zainicjowali działania w szkle optycznym technikami na zimno. Formy użytkowe projektowała m.in. dla Autorskiego Banku Projektów „Wzornik” i dla Manufaktury Szkła „Puck Glas” w Pucku. Obecnie jako artystka niezależna realizuje swoje projekty dekoracyjno-użytkowe w hutach prywatnych w Sudetach.
Wiele wskazywało, że z grona dyplomantów rocznika 1982 to właśnie Małgorzata Dajewska wybierze specjalizację projektancką. Przede wszystkim „rodzinne szklarskie korzenie”, ojciec artystki – Józef Śliwiński, chemik z wykształcenia – był zastępcą dyrektora w Krośnieńskich Hutach Szkła Gospodarczego i Technicznego. Od dzieciństwa szkło i ludzie związani ze szklarstwem stale byli obecni w jej otoczeniu, a wrażenia z pierwszej wizyty w hucie wspomina jako odkrycie przestrzeni, w której chciałaby się realizować. W toku studiów Dajewska realizowała kolejne praktyki w hutach w Szklarskiej Porębie, w Szczytnej i w hucie „Staszic” w Dąbrowie Górniczej. W tej ostatniej przygotowała pracę dyplomową, a także otrzymała dwuletnie stypendium ufundowane przez hutę. Zestaw dyplomowy stanowił doskonałą wizytówkę młodej adeptki wzornictwa – komplet, stworzony z myślą o ambasadzie Japonii jako odbiorcy, umiejętnie godził nowoczesne proste kształty z oszczędną dekoracją i odwoływał się do form charakterystycznych dla ceramiki dalekowschodniej.
Artystka związała się po studiach z macierzystą uczelnią i poświęciła pracy ze szkłem metodą „na zimno”, stając się pionierką nowego nurtu polskiego szkła artystycznego. W 1995 roku wzięła udział w konkursie „Szkło ’95”, na który zgłoszono blisko 150 propozycji. Otrzymała tam pierwszą nagrodę za zestaw „Aquarius”. Mimo medialnego sukcesu żywot konkursowych form okazał się krótki. Poza prototypowymi realizacjami nie udało się ich wprowadzić do produkcji.
Na fali tego sukcesu na krótko zaangażowała się w projektowanie szkieł użytkowych na zamówienie dla stworzonego przez Beatą Bochińską Autorskiego Banku Projektów „Wzornik”. Nie bez znaczenia dla artystycznej reorientacji Dajewskiej miał rosnący na sile ruch kolekcjonerski i „odkrycie” szkieł „antico” i projektów Zbigniewa Horbowego. Miłośnicy polskiego szkła dostrzegli współczesne butle kreowane przez Małgorzatę Dajewską, a następnie rozpoznali w niej kontynuatorkę tych chlubnych tradycji.
AGNIESZKA LEŚNIAK-BANASIAK
(b. 1978)
Studiowała w Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, dyplom realizowała w pracowni prof. Małgorzaty Dajewskiej i prof. Zbigniewa Horbowego (2004). W latach 2003–2004 studiowała w Accademia di Belle Arti w Mediolanie. Od 2006 roku jako wykładowczyni związana jest z macierzystą uczelnią (doktorat w 2016). W latach 2004–2006 zatrudniona była jako projektantka w Krośnieńskich Hutach Szkła „Krosno” S.A. W latach 2006–2009 jako freelancer współpracowała z Hutą Szkła Kryształowego „Violetta” w Stroniu Śląskim i Hutą Szkła Ozdobnego „Makora” w Krośnie.
Agnieszka Banasiak-Leśniak swoją projektancką drogę rozpoczęła tuż po obronie dyplomu jako jedna z nielicznych z grona ówczesnych młodych adeptów szklarskiej dyscypliny. Z Krosnem związana była przez dwa lata – tworzyła wzory do wykonania konkretnych zleceń, dopasowując się do oczekiwań kontrahenta. Powstały wówczas m.in. zestawy dekoracyjnych form wazonowych „Edo” i komplet użytkowy „Teo”, z wykorzystaniem efektu optycznego w barwnej masie szkła. Artystka demonstrowała zainteresowanie formami o prostych, minimalistycznych kształtach, które zyskują dekoracyjny walor poprzez kolorystyczne gradacje masy szklanej. Zupełnie inne oblicze mają jej projekty szkieł kryształowych przygotowanych dla „Violetty”.
Stworzone przez projektantkę serie szkieł budują koherentną kolekcję, której wspólnym mianownikiem jest m.in. konsekwentnie realizowana w rozmaitych wariantach asymetryczność implikowanych na powierzchnię szkła szlifów. Dla dolnośląskiej huty artystka przygotowała kilka zestawów szkieł i naczyń, m.in. prezentowane tu wazony „Adagio”, „Como”, „Allegro”, „Ethnic”, „Alto”, „Edo” czy misę „Platinum”. Najefektowniej prezentują się zestawy wykonane w szkle kryształowym obciąganym czernią – kolorystyczny dialog nieprzejrzystego i przejrzystego szkła oparty jest na umiejętnym operowaniu głębokimi cięciami szlifu.
Jej kryształy są oryginalną propozycją zaświadczającą o niegasnącym potencjale możliwości kreowania nowych wzorów szkieł kryształowych w kontrze do konwencjonalnych rozwiązań i tradycyjnych form zdobnictwa. Docenili je także specjaliści w 2007 roku, przyznając projektantce pierwszą nagrodę za wazony „Ethnic” w ogólnopolskim konkursie PRODECO 2007 w kategorii „nakrycie stołowe”. Po zakończeniu współpracy z „Violettą” poświęciła się twórczości indywidualnej i realizuje autorską techniką szkła unikatowe.
AGNIESZKA BAR
(b. 1982)
Studiowała w Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu na Wydziale Szkła i Ceramiki, dyplom realizowała w pracowni prof. Kazimierza Pawlaka (2007). W trakcie studiów korzystała z pobytów stypendialnych na Uniwersytecie Technicznym w Libercu (2004) i w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych i Użytkowych w Bratysławie (2006). Praktyki zawodowe odbyła w Krośnieńskich Hutach Szkła „Krosno” i hucie „Tarnowiec” w Tarnowcu. Jej praca dyplomowa zakwalifikowana została do wystawy „Najlepsze dyplomy 2006/2007”. Była współzałożycielką działającej w latach 2009–2012 Grupy Wzorowo (wraz z Agnieszką Kajper i Kariną Marusińską). Działa jako freelancerka, realizując własne projekty szkła i podejmując współpracę z wybranymi firmami.
Jako debiutująca designerka zafascynowana była delikatnym szkłem wykorzystywanym do celów laboratoryjnych. Jej przygotowany jako praca dyplomowa zestaw „Na palec” –składający się z serii szklanek i kieliszków opatrzonych delikatnym jednostronnym wklęśnięciem, miejscem na palec, które było z jednej strony „ozdobnym” elementem przełamującym prostotę i surowość formy, z drugiej zaś rozwiązaniem podporządkowanym ergonomii użytkowania – uznany został przez kwartalnik „2+3D” za jeden z najlepszych projektów dyplomowych roku akademickiego 2006/2007.
W swoim dossier projektanckim ma szereg realizacji, które zyskały wyróżnienia w prestiżowych i opiniotwórczych konkursach, m.in. w konkursie „Make Me!” w 2009 roku nagrodzono projekt „Group vase” – układankę z cylindrycznych probówkowych „wazonów”, spiętych w stabilną konstrukcję za pomocą zwykłej gumki recepturki, czy kryształowe dwusegmentowe wazony „Plisowanki”. Interesują ją poszukiwania, które łączą współczesny świat z zapomnianą czy nie dość docenioną spuścizną minionych czasów, zwłaszcza zaś z działaniami, które wyrastały z doświadczeń rękodzielnictwa, zwracając uwagę na jego poszanowanie tworzywa.
Niektóre z jej projektów to propozycje, w których istotną rolę może spełnić także sam użytkownik – jak w przypadku misy „Kluka” (projekt w ramach Grupy Wzorowo, 2010), którą właściciel może indywidulanie „dopasować” i „ozdobić” poprzez wypełnienie jej wnętrza dowolnym materiałem lub tworzywem. Z kolei seria „Flow” to odsłona serii naczyń powstałych w duchu dialogu z ludową tradycją, którego sublimacją jest obiekt uwieczniający w płaszczyźnie szkła fakturę wiklinowego koszyka. Propozycje Agnieszki Bar skierowane są do grona odbiorców ceniących nie tyle oryginalne kształty, co obiekty pozostające zarówno z nimi samymi w relacjach użytkowo-haptycznych, ale i odwołujące się do skojarzeń, gry znaczeń, traktowania kanonów i tradycji niejako á rebours.
ALEKSANDRA KUJAWSKA
(b. 1976)
Jest absolwentką Państwowego Liceum Plastycznego w Jeleniej Górze, gdzie zajmowała się szkłem pod opieką artystyczną Władysława Czyszczonia. Ukończyła studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim (1999) oraz szkło na Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, dyplom zrealizowała w pracowni prof. Kazimierza Pawlaka (2012). Aktywna zawodowo jako freelancerka realizująca się zarówno w obszarze designu, jak i twórczości unikatowej – rzeźb szklanych oraz działań performatywnych.
Podobnie jak Agnieszka Bar także i Aleksandra Kujawska swoje pierwsze udane doświadczenia w zakresie projektowania szkieł użytkowych zebrała w czasie przygotowania pracy dyplomowej, której tematem był zestaw naczyń do wódki dla marki Finlandia.
Pozostając niezależną designerką, nastawiona jest na działania krótkoseryjne – brak zleceniodawcy i określonych wytycznych pozostawia jej całkowitą swobodę w doborze technik i tematów. Okupione jest to jednak nieustannymi poszukiwaniami zarówno środków na realizację własnych pomysłów, jak i odpowiedniego warsztatu i zespołu hutniczego.
Podejmowane przez nią wysiłki przynoszą jednak satysfakcjonujące rezultaty w postaci nagród i wyróżnień. Jej prace dostrzeżono m.in. w 2021 roku, przyznając prestiżową nagrodę „Dobry wzór” Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w kategorii „rzemiosło” za rodzinę „Kieliszków księżycowych”. Komplet ten rok wcześniej znalazł się w gronie wybranych najlepszych polskich projektów plebiscytu „Must Have” Festiwalu Łódź Design. Także na łódzkim spotkaniu w 2021 roku wyróżniono jej projekt form dekoracyjnych „Zabawki/Toys”, a w 2023 roku zestaw do napoi „Komety”.