Dzieła ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu prezentowane na wystawie stałej.
➸ „Tron Łaski”, przed 1350
Autor: Pracownia Mistrza Zaśnięcia Marii z Košátek
Tytuł dzieła: Tron Łaski
Data powstania: przed 1350 rokiem
Technika: deska dębowa, płótno, tempera, złoto płatkowe
Wymiary: 56 na 38 centymetrów
Pochodzenie dzieła nieustalone
Obraz odnaleziony na strychu plebanii w Świerzawie, koło Złotoryi
Wyjątkowym dziełem pod względem tematycznym oraz klasy artystycznej, umieszczonym w pierwszej sali galerii, jest niewielki obraz tablicowy ukazujący tak zwany Tron Łaski.
Przedstawienie Boga Ojca jako hieratycznie tronującego brodatego starca w koronie, płaszczu monarszym, trzymającego poniżej krzyż z martwym Jezusem i białą gołębicą Ducha Świętego nad tablicą krzyża, unaocznia dogmat o Trójcy Świętej.
Ten rodzaj przedstawienia oparto na dwóch tekstach z Nowego Testamentu, Listu świętego Pawła do Rzymian oraz Listu do Hebrajczyków.
Prócz prezentowania fundamentalnej dla chrześcijan prawdy wiary sformułowanej w IV wieku, Tron Łaski ze Świerzawy przypomina sens ofiary krzyżowej Jezusa, nabierając charakteru odkupicielsko-chrystologicznego.
Trzecim rodzajem idei zawartej w obrazie jest idea eschatologiczna, ostateczna.
Przedstawienie Tronu Łaski pojawiło się w sztuce średniowiecznej w XII wieku i występowało w okresie renesansu i baroku.
Forma obrazu, symetria i statyka kompozycji, niewzruszony wyraz twarzy spoglądającego na wprost Boga Ojca, zastosowanie perspektywy hierarchicznej oraz uproszczonej, intuicyjnej, wszechobecny linearyzm, a także jednolite nasycenie malowidła czystymi barwami oraz ciemnymi oliwkowo-cielistymi (karnacje postaci), to elementy przypominające malarstwo ikon bizantyjskich, a bliżej czeskich obrazów tablicowych powstających około połowy XIV wieku.
Funkcja dzieła nie jest dokładnie znana, choć ślady po zawiasach na listwie ramy mogą świadczyć o przeznaczeniu obrazu do dwuskrzydłowego ołtarzyka, dyptyku.
Obraz znaleziono na strychu plebanii w Świerzawie, koło Złotoryi.
Zabytek jest jednym z najstarszych zachowanych na Śląsku dzieł malarstwa tablicowego w kolekcji wrocławskiej. Tradycja tego nurtu sięga połowy XIV stulecia i wiąże się z wpływami kwitnącego od pierwszej połowy XIV wieku malarstwa południowoczeskiego.
To ostatnie, inspirowane sztuką toskańsko-sieneńską, rozwinęło się dzięki twórczości Mistrza Pasji Wyszogrodzkiej. Z kręgiem oddziaływania tego Mistrza wiąże się działalność domniemanego autora obrazu ze Świerzawy, malarza z pracowni Mistrza Zaśnięcia Marii z Košátek.
➸ „Madonna w komnacie” / „Matka Boska z Dzieciątkiem w komnacie”, ok. 1450
Autor: Malarz z pracowni Mistrza Wrocławskiego Poliptyku Świętej Barbary
Tytuł dzieła: Madonna w komnacie
Data powstania: około 1450
Technika: deski świerkowe i lipowe, płótno, tempera, złoto proszkowe, srebro
Wymiary: 129 na 82 centymetry
Postępowym zjawiskiem wobec dzieł środowiska malarzy śląskich pierwszej połowy XV wieku jest działalność pracowni Mistrza Wrocławskiego Poliptyku św. Barbary, utożsamianego zgodnie z ostatnimi badaniami z Wilhelmem von Oche z Akwizgranu.
Jedną z czołowych prac tego warsztatu jest również obraz ołtarzowy „Madonny z Dzieciątkiem w komnacie”.
Malowidło ukazuje Matkę Bożą z Dzieciątkiem adorowaną przez dwóch aniołów podtrzymujących poły jej płaszcza, jako Królowej nieba i ziemi.
Maria przedstawiona w wysokiej, ażurowej koronie na głowie i długim ciemnoniebieskim płaszczu, stoi pośrodku niezwykle drobiazgowo namalowanej mieszczańskiej izby.
O królewskości jej syna ma świadczyć trzymane przez dzieciątko złote jabłko oraz brokatowa tunika, w którą zostało ubrane.
Elementy wyposażenia komnaty są aluzją do przymiotów Marii. Jej długie, rozpuszczone włosy to czytelna w średniowiecznej kulturze oznaka stanu panieńskiego.
Kącik czystości z lawabo, umywalnią i ręcznikiem symbolizują czystość.
Księgi i przybory do pisania oznaczają mądrości Marii.
Naczynia szklane i cynowe natomiast napełnienie jej łaską Bożą.
Zamknięta, szklana karafka stojąca na półce to wyrafinowany, średniowieczny symbol dziewictwa Marii.
Podwójny lichtarz z jedną świecą symbolizuje jednorodzonego Syna, Światłość Świata.
Dzieło łączy w sobie gotyckie idealizowanie figur ludzkich z mieszczańskim realizmem ukazywanych przedmiotów, wywodzącym się z malarstwa niderlandzkiego i górnoreńskiego.
Madonna jawi się jako pośredniczka między światem rzeczywistym i nadprzyrodzonym.
➸ Herma relikwiarzowa św. Doroty, 1. ćw. XV w. i ok. 1500
Autor: Nieznany warsztat złotniczy
Dzieło: Herma relikwiarzowa św. Doroty
Data powstania: pierwsza ćwierć XV wieku i około 1500
Pochodzi z dawnej kaplicy ratusza wrocławskiego pod wezwaniem świętych Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty
Dzieło prezentowane w osobnej sali jest jedną z pereł kolekcji wrocławskiej.
Należy do rozpowszechnionej w średniowieczu, renesansie i baroku grupy relikwiarzy, czyli ozdobnych sprzętów kultowych przeznaczonych do przechowywania relikwii, w tym wypadku fragmentu czaszki św. Doroty.
Anonimowy złotnik nadał relikwiarzowi kształt popiersia młodej, ukoronowanej kobiety, umieszczonego na niskim cokole.
Idealizowana fizjonomia głowy świętej nosi wyraźne znamiona stylu pięknych Madonn.
Do wykonania dzieła artysta użył srebrnej blachy repusowanej, cyzelowanej lutowanej i częściowo złoconej, zdobionej dodatkowo kamieniami szlachetnymi oraz emalią.
Herma powstała między rokiem 1400 a 1430 w nieznanym warsztacie złotniczym, i do 1869 roku była przechowywana w kaplicy ratusza wrocławskiego.
Korona wieńcząca głową św. Doroty wydaje się być elementem dodanym około roku 1500.
Warto zwrócić uwagę, że na zabytku powstałym według różnych badaczy w Siedmiogrodzie, na Śląsku, w zachodnich Węgrzech lub w Czechach, na owalnym cokole umieszczono medaliony z dodatkowymi relikwiami świętych. Według napisów należą one do św. Walentego, św. Marty, św. Tomasza, św. Scholastyki i św. Wawrzyńca, co potwierdzono pieczęcią Agnus Dei, papieża Piusa II, znajdującą się również na cokole.
➸ „Droga na Golgotę”, ok. 1500
Autor: Pracownia Wrocławska
Dzieło: Droga na Golgotę [grupa rzeźbiarska]
Data powstania: około 1500
Pełen ekspresji zespół 11 prawie naturalnej wielkości figur świadczy o ogromnej popularności dramatu misteryjnego w kulturze późnego średniowiecza.
Uwiecznieni w drewnie aktorzy rozgrywającego się przed oczyma widzów spektaklu to przede wszystkim Chrystus upadający pod krzyżem, szarpany przez żołnierza oprawcę, stojąca obok Matka Boża Bolesna oraz jej opiekun św. Jan Ewangelista.
Św. Weronika właśnie otarła twarz Jezusowi chustą, na której pozostawiła ona cudowne swe odbicie.
Zgarbiony Szymon z Cyreny, stojący obok Weroniki, pierwotnie pomagał Zbawicielowi w dźwiganiu krzyża.
Mały chłopiec drwiąc, rzucał w Jezusa kamieniami, a dwaj okrutni strażnicy poganiają kroczących na czele pochodu łotrów, dobrego Dyzmę i złego Gezmę.
Grupa rzeźbiarska utrzymana w stylu drastycznego realizmu zwanego weryzmem, miała wywoływać w widzu silne emocje żalu i współczucia dla cierpiącego Jezusa i Marii oraz odrazy do oprawców.
Ta sugestywna, mocno uszkodzona i niekompletna kompozycja rzeźbiarska została wykonana dla nieustalonej przestrzeni w kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
■ Więcej opisów ➸
Dofinansowano w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Kultura Dostępna” – zadanie: „Muzeum jest dla wszystkich. Dostosowanie oferty edukacyjnej MNWr do potrzeb osób z niepełnosprawnościami”