Nauczycielem modelowania w glinie, poszerzonego później o modelowanie w wosku i snycerkę, w Szkole Sztuki, Budownictwa i Rzemiosła (Kunst-, Bau- und Handwerksschule) został na początku XIX w. rzeźbiarz Joseph Mattersberger (1755–1825).
Urodzony w Tyrolu, wykształcony w Salzburgu, Passawie i północnych Włoszech, działał następnie w Dreźnie i w Rosji, gdzie zyskał opinię doświadczonego artysty. Z tego powodu zapewne trafił on do Wrocławia, skuszony propozycją dyrektora wspomnianej szkoły Carla Daniela Bacha, aby w niej uczyć. Po raz pierwszy źródła odnotowują go w planie nauczania tej placówki z 26 lipca 1800 r. jako nauczyciela modelowania w glinie.
W stolicy Śląska Mattersberger dał się poznać jako twórca realistycznych popiersi portretowych, m.in. niezachowanego portretu Augusta Wilhelma Ifflanda z 1799 r., wykazującego cechy przejściowe między rokokiem i klasycyzmem, oraz znanego z archiwalnych fotografii i późniejszych powtórzeń popiersia znanego filozofa Immanuela Kanta z tego samego roku, nawiązującego wyraźnie swą formą do antycznych portretów filozofów starożytnych. W 1800 r. wykonał także, nie zachowane do dziś, popiersie aktorki Schick.
Jedynym zachowanym popiersiem z tego okresu jest wykonany ze śląskiego marmuru portret Georga Gustava Fülleborna (1769–1803) – teologa, filozofa, filologa, etnografa, publicysty i tłumacza literatury polskiej, twórcy naukowego ludoznawstwa na Śląsku oraz poety piszącego w dialekcie śląskim, eksponowany obecnie na wystawie stałej „Sztuka śląska XVI–XIX wieku”.
Fot. A. Podstawka
Fülleborn pochodził z rodziny urzędniczej, po ukończeniu gimnazjum protestanckiego w Głogowie od 1786 r. studiował na uniwersytecie w Halle teologię, filologię, filozofię i archeologię. W 1789 r. wrócił do Głogowa, gdzie objął funkcję kaznodziei Kościoła ewangelicko-reformowanego. Jednocześnie od 1791 r. był wykładowcą języków starożytnych: łaciny, greki i hebrajskiego w renomowanym Gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu, stanowiącym na przełomie XVIII i XIX w. wiodące centrum w zakresie reform szkolnictwa w całym państwie pruskim.
To właśnie wdzięczni uczniowie profesora oraz jego koledzy z gimnazjum ufundowali w 1804 r., tuż po jego śmierci, to marmurowe popiersie. Zdobiło ono najpierw hol reprezentacyjny dawnego renesansowego budynku gimnazjum przy kościele św. Elżbiety, a od 1903 r. wraz z popiersiami innych wybitnych uczonych związanych z tym gimnazjum: Friedricha Augusta Wolfa (1759–1824), dłuta Christiana Friedricha Tiecka, i Johanna Wilhelma Oelsnera (1766–1848), autorstwa Christiana Daniela Raucha, dekorowały ścianę zachodnią reprezentacyjnej auli nowo wybudowanego secesyjnego budynku tego gimnazjum przy ul. Dawida 3 (Arletiusstrasse).
Mattersberger ukazał dojrzałego mężczyznę z lekko wytrzeszczonymi oczami, z szerokim nosem i fryzurą o wyraźnie antykizującym charakterze – z mięsistymi puklami włosów, nieco dłuższych z tyłu. Profesor ubrany jest w dwurzędowy frak z kołnierzem z klapami. Pod nim widoczna jest stójka kamizelki. Szyja opięta została krawatem, zawiązanym z przodu na kokardę.
Te bardzo realistycznie ukazane detale współczesnego ubioru pozostają w pewnym dysonansie z idealizowanym wizerunkiem uczonego i filozofa, nawiązującym wyraźnie do antycznych przedstawień uczonych. Klasycyzująca forma popiersia dowodzi, iż artysta doskonale orientował się we współczesnej mu praktyce rzeźbiarskiej, korzystającej bardzo często z antycznych wzorców.
Mattersberger mógł być także autorem profilowego portretu Fülleborna w owalnym tondzie nagrobka z 1803 r., niestety nie zachowanego do dziś, którego formę znamy jedynie z grafiki Friedricha Gottloba Endlera (1763–1822) z 1803 r., dołączonej jako ilustracja do czasopisma „Der Breslauische Erzähler”.
Romuald Nowak, kustosz dyplomowany w Dziale Rzeźby XVI–XIX w. MNWr, kierownik Muzeum „Panorama Racławicka”
1 września 2021
■ Więcej wpisów z cyklu „Intrygujące!” ➸