W zbiorach Działu Sztuki Wydawniczej Muzeum Narodowego we Wrocławiu znalazł swoje miejsce ważny i dość liczny zespół prac polskich artystów książki działających zagranicą po II wojnie światowej. Zakładali oni i przez wiele lat prowadzili prywatne oficyny wydawnicze, których celem było publikowanie artystycznych druków bibliofilskich (głównie książek).
W formie muzealnych wystaw czasowych, także monograficznych, prezentowane były efekty działalności londyńskiej Oficyny Stanisława Gliwy (1910–1986), Oficyny Warszawskiej na Obczyźnie Anatola Girsa (1904–1990), Oficyny Florenckiej Samuela Tyszkiewicza (1889–1954), „Kroniki” Feliksa Topolskiego (1907–1989) oraz prace działającej w Mediolanie Aliny Kalczyńskiej (ur. 1936).
Z powodu zbyt małej liczebności druków zabrakło, niestety, zasługującej ze wszech miar na prezentację wystawy dorobku edytorskiego powstałej z inicjatywy małżeństwa Krystyny i Czesława Bednarczyków Oficyny Poetów i Malarzy.
Wspólnym życiem i wspólną pracą los związał ich w Wielkiej Brytanii, gdzie oboje znaleźli się po II wojnie światowej jako emigranci. Wcześniej Czesław Bednarczyk (1912–1994) ukończył studia w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, brał udział w kampanii wrześniowej, był w niewoli w Związku Radzieckim, walczył jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Krystyna Bednarczykowa (1923–2011), z domu Brzozowska, studiowała przed wojną malarstwo, podczas wojny i okupacji była żołnierzem Armii Krajowej. W Londynie, realizując wspólną pasję i wspólną wizję, założyli ok. 1950 roku, dzięki pomocy finansowej Jana Brzękowskiego, połączone z niewielką, skromnie wyposażoną drukarnią wydawnictwo, które nazwali Oficyną Poetów i Malarzy.
Charakterystyczne logo Oficyny zaprojektował Zygmunt Turkiewicz. Siedzibą wydawnictwa była wnęka jednej z arkad mostu Waterloo, w sąsiedztwie pracowni Feliksa Topolskiego – późniejszego przyjaciela Krystyny i Czesława Bednarczyków i w pewnym sensie współpracownika, który drukował w Oficynie część egzemplarzy swojej „Kroniki” rysunkowej.
Od samego początku działalności zamysłem założycieli wydawnictwa był oparty na prerafaelickiej koncepcji zamiar publikowania druków artystycznych, których literacko-ilustratorską syntezę realizować będą sami autorzy w ścisłej współpracy z typografami. Ten zamiar, niestety, nie do końca udało się z różnych przyczyn, głównie ekonomiczno-organizacyjnych, zrealizować.
W aspekcie merytorycznym trudną sytuację Oficyny w kontekście ruchu artystycznego polskiej emigracji tworzyło przekonanie Bednarczyków, że literatura, a nawet szerzej – sztuka polska, jest pewną jednością w wielorakości i stanowi całość bez względu na to, czy tworzona jest w kraju, czy poza ojczyzną. Taka postawa jawnie kłóciła się z poglądami wielu wpływowych artystów emigracyjnych, którzy publikowanie autorów zamieszkujących ówcześnie w Polsce uważali za przejaw kolaboracji z komunizmem.
Czas przyznał na szczęście rację poglądom Bednarczyków. Dzięki konsekwentnej realizacji przyjętej strategii wydawniczej, w ciągu ponad 50-letniej, trwającej do 2011 roku działalności, nakładem Oficyny ukazało się blisko tysiąc tytułów książek o wysokim poziomie artystycznym i typograficznym, obejmujących prozę, poezję i dramat, których autorzy reprezentowali zarówno środowiska krajowe, jak i emigracyjne.
Oprócz publikacji książek, w latach 1966–1980 Bednarczykowie wydawali ciekawie ukształtowany graficznie i bogato ilustrowany kwartalnik literacki „Oficyna Poetów”, który udostępniając swe łamy autorom z obu stron „żelaznej kurtyny”, również był rodzajem pomostu łączącego literaturę i sztukę krajową i emigracyjną.
Przemiany, jakie dokonały się w Polsce i Europie po 1989 roku sprawiły, że podział twórczości artystycznej na krajową i emigracyjną stracił w dużym stopniu swoje wcześniejsze znaczenie. Trzeba jednak pamiętać, że przez kilkadziesiąt powojennych lat oba te obszary funkcjonowały w trudnej do przezwyciężenia izolacji. Nie do przecenienia jest zatem zasługa na polu jednoczenia kultury polskiej takich ludzi, jak między innymi Krystyna i Czesław Bednarczykowie z ich Oficyną Poetów i Malarzy.
Wojciech Kaczorowski, Dział Sztuki Wydawniczej Muzeum Narodowego we Wrocławiu
1 lipca 2020
Zapraszamy do lektury innych tekstów w cyklu „Intrygujące!” ➸