1 października 2015 – 3 stycznia 2016
Kurator: Jacek Witecki
Jeden z najcenniejszych skarbów odnalezionych w Europie w XX w. przez najbliższe trzy miesiące będzie prezentowany w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Zwiedzający będą mogli podziwiać m.in. wyjątkowej klasy koronę wykonaną w XIV w.
Korona jest najcenniejszą częścią Skarbu średzkiego. Jest klejnotem kobiecym zamówionym z okazji ślubu, na co wskazuje motyw pierścieni – oznaka małżeńskiego zobowiązania i symbol dobrej wróżby. Prawdopodobnie jej ostatnią właścicielką była Blanka de Valois, pierwsza żona Karola IV Luksemburskiego, zmarła w 1348 r., a więc niedługo przed domniemanym czasem ukrycia i utraty skarbu. Korona wykonana została w XIV w. i jest jedyną istniejącą koroną tego rodzaju, a niezwykle wysoka jakość pracy złotnika nadaje jej wyjątkową wartość.
Jej poszczególne segmenty zdobione są naprzemiennie trójlistnymi plakietami z barwną emalią i dużymi szafirami oraz mniejszymi granatami, akwamarynami, szmaragdami, spinelami, tektytami i perłami. Segmenty zwieńczone są figurami orłów trzymających w dziobach pierścienie i połączone szpilami, z których każda zakończona jest kwiatonem.
Drugim pod względem wartości klejnotem jest kolista zapona, ozdobiona pośrodku kameą z chalcedonu, z przedstawieniem orła. Dookoła kamei oraz na zewnętrznym kręgu zapony umieszczone są szlachetne kamienie – granaty i szmaragdy. W kręgu zewnętrznym zachował się szafir oraz perły w wieńcach szmaragdów i granatów. Zapony tego typu służyły do spinania ceremonialnych płaszczy dworskich oraz szat koronacyjnych i liturgicznych.
Na wystawie pokazane zostaną również dwie złote zawieszki z końca XII w. używane jako ozdoba głowy kobiecej (zdobione filigranem oraz szafirami, cytrynami, granatami i perłami), druga skromniejsza para zawieszek, złote pierścienie, sygnet z motywem półksiężyca i gwiazdy, taśma zdobnicza przeznaczona do okuwania cennych przedmiotów oraz część odnalezionych złotych monet.
Historia odnalezienia skarbu średzkiego
W maju 1988 r., na podmiejskim wysypisku w Środzie Śląskiej, odnaleziono złote przedmioty, które trafiły tam wraz z ziemią i gruzem z prac rozbiórkowych na terenie Starego Miasta. Wiadomość o odkryciu przyciągnęła wkrótce poszukiwaczy amatorów i dotarła do służb archeologicznych. W wyniku przeprowadzonej akcji odzyskano złote i srebrne przedmioty, które po scaleniu stworzyły unikatowej wartości zespół średniowiecznych klejnotów i monet. Miejsce i prawdopodobny czas ukrycia drogocennych przedmiotów i monet – przed połową XIV w. oraz charakter klejnotów pozwalają przypuszczać, że stanowiły one bankowy depozyt zastawny, pochodzący ze skarbca Luksemburgów, z czasów panowania Karola IV. Wiadomo, że władca ten zaciągał pożyczki u żydowskich bankierów w Środzie Śląskiej. Skarb przekazany został do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu i po raz pierwszy pokazany tam w 1997 r., następnie znalazł się, jako depozyt na ekspozycji w Środzie Śląskiej. Co roku Skarb prezentowany jest w Środzie Śląskiej od stycznia do końca września, natomiast we wrocławskicm Muzeum Narodowym można go oglądać przez ostatnie trzy miesiące w roku.
Blanka z Walezjuszy – królowa Czech
Blanka urodziła się na królewskim dworze francuskim jako córka Karola de Valois, (syna króla Francji Filipa III i Izabeli Aragońskiej) – jednego z najbardziej wpływowych i ambitnych ludzi swej epoki. Jej matką była Matylda de Chatillon. Na tym samym dworze wychowywał się i uczył jej rówieśnik i przyszły mąż, syn króla Czech Jana Luksemburskiego, znany później jako Karol IV. Oboje zostali zaręczeni w wieku siedmiu lat, mając połączyć królewskie dynastie Walezjuszy i Luksemburgów. W 1328 przyrodni brat Blanki wstąpił na tron francuski jako Filip VI.
Ślub Blanki i Karola odbył się w 1329 r. Ponieważ małżonkowie byli jeszcze niepełnoletni – oboje mieli wówczas zaledwie trzynaście lat – następne kilka lat spędzili osobno, Karol z ojcem na kampanii w północnych Włoszech, a Blanka u rodziny teścia, na dworze w Luksemburgu.
Dopiero w 1334 roku Karol przyjechał do Czech. Blanka dołączyła do niego rok później wraz ze świtą francuskich dam dworu i służbą. Mieszkańcy Pragi witali ją entuzjastycznie. Przyszła młoda królowa, mówiąca po francusku, niemiecku i łacinie, szybko nauczyła się też języka czeskiego co zapewniło jej to sympatię szlachty i ludu. Była lubiana na dworze i miała dobre kontakty z macochą Karola- Beatrycze de Bourbon. Obie mogły rozmawiać ze sobą w ojczystym francuskim – Beatrycze nigdy nie nauczyła się czeskiego. Pierwsze dziecko Karola i Blanki – syn, zmarł zaraz po urodzeniu. Para doczekała się jednak dwóch córek: Małgorzaty (1335- 1349), późniejszej żony Ludwika I Węgierskiego, i Katarzyny 1342-1395 (żona księcia Rudolfa IV austriackiego a po jego śmierci Ottona V Bawarskiego).
Stary król Jan zginął niespodziewanie, trafiony strzałą angielskiego łucznika na polu bitwy pod Crécy w 1346 r. i tak Karol objął czeski tron po ojcu, zapoczątkowując okres politycznej potęgi i gospodarczych sukcesów Czech. Praga stała się wówczas miastem o europejskim prestiżu, przyszłą stolicą cesarstwa. Blankę koronowano na królową czeską w 1347 r. Była świadkiem starań Karola o koronę Rzeszy Niemiecką i Świętego Cesarstwa. W 1348 r., po krótkiej nieznanej chorobie, Blanka zmarła w wieku zaledwie 32 lat, pozostawiając króla bez męskiego potomka. Pochowano ją w katedrze Św. Wita w Pradze, gdzie trzydzieści lat później spoczął też jej królewski małżonek.
Karol był żonaty jeszcze trzykrotnie. Jego małżonkami były kolejno, Anna Bawarska (1329- 1362), Anna Świdnicka (1339-1362) – to ona towarzyszyła Karolowi w Rzymie podczas koronacji przez papieża na Świętego Cesarza Rzymskiego) i Elżbieta Pomorzanka (1345-1393). Doczekał się trzech kolejnych córek i sześciu synów, z których Wacław IV został jego następcą na tronie królewskim.
Jacek Witecki
