Kolekcja polskiej sztuki współczesnej Muzeum Narodowego we Wrocławiu liczy ponad 20 tysięcy eksponatów, a muzealne sale mają niestety swoje wystawiennicze limity, dlatego w cyklu #dziełomiesiąca prezentowane są wybrane prace nieeksponowana na co dzień na wystawie stałej.
Obraz Teresy Tyszkiewiczowej „4/66” to dzieło miesiąca prezentowane w październiku 2023 w Pawilonie Czterech Kopuł.
Teresa Tyszkiewiczowa (1906–1992) – wybitna malarka, graficzka, ilustratorka, projektantka tkanin, profesor i twórczyni słynnej Katedry Druku na Tkaninie w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi, współzałożycielka Grupy Piąte Koło, animatorka życia kulturalnego, uczestniczka wszystkich najważniejszych wystaw polskiej sztuki nowoczesnej po wojnie.
Twórczość artystki przechodziła różne etapy: od koloryzmu, figuracji, przez syntetyczny kubizm, a nawet surrealizm, do taszyzmu, który otworzył jej drogę do ekspresyjnej, oszczędnej w formie, utrzymanej w odcieniach bieli i czerni abstrakcji. Artystka zmierzała do redukcji zbędnych elementów oraz palety barw, syntezy kształtu i czystości form, emanujących niezwykłym napięciem emocjonalnym i mocą pobudzania skojarzeń. Te poszukiwania pod koniec lat 60. doprowadziły ją do wypracowania oryginalnej formuły malarstwa opartego na znaku plastycznym zbliżonym do pisma.
Malarka zawsze podkreślała olbrzymią rolę intuicji i znaczenia spontanicznego gestu, które pogłębiają i wzbogacają sferę duchową człowieka. Już w pracach z połowy lat 50. widać jej dążenia do – jak wspominał Stanisław Fijałkowski – „nadania formie znaczenia przekraczającego prostą ekspresję gestu, do uczynienia z niej żywego symbolu, obdarzenia jej wyrazem”.
Teresa Tyszkiewiczowa miała szerokie horyzonty intelektualne. Bardzo bliska była jej filozofia Pierre’a Teilharda de Chardin czy św. Augustyna, ale studiowała też pisma Carla Gustava Junga i interesowała się filozofią Wschodu.
W „Notatkach” z lat 1940–1983, pisząc o kształtowaniu form swoich obrazów wspominała, że musi „chwytać je ze zdziwieniem i czujnością w każdej sekundzie trwania pracy, potem śledzić je w skupieniu […], aby doprowadzić do wyrazu jednego, zsumowanego, i wtedy pozostawić je przy życiu”. Pisała też: „Ja chcę poprzez sztukę abstrakcyjną wyrazić (i uważam, że ona, gdy jest, dobrze spełnia tę rolę) i poświadczyć istnienie prawd i świata pozamaterialnego. […] Treścią zasadniczą moich obrazów jest zdziwienie, ciągłe zdziwienie nad światem, nad jego tajemnicą, potęgą, możliwościami i dramatem […]”.
Tak jest w obrazie „4/66” z 1966 r., w którym artystka, wychodząc od pełnego ekspresji gestu, zmierza do organizacji płaszczyzny obrazu za pomocą doskonale wyważonego kontrastu dynamicznie kształtowanych form umieszczonych na jasnym tle. Tworzą go rytmicznie zestawione szerokie plamy, linie, piony i poziomy tworzące jakby kolejne plany tej wielowymiarowej, zarchitektonizowanej kompozycji, która z jednej strony sprawia wrażenie ciągłego stawania się i przeobrażania, a z drugiej wydaje się być niezwykłym symbolem określonego z góry porządku.
Wybitna sztuka Teresy Tyszkiewiczowej nadal pozostaje aktualna, namawia do ciągłych powrotów, a jej odważne, pionierskie na polskim gruncie poszukiwania i bezkompromisowość w realizowaniu własnych idei artystycznych zasługują niewątpliwie na większą obecność w oficjalnym dyskursie historii sztuki.
Anna Chmielarz, kustosz w Dziale Malarstwa Muzeum Sztuki Współczesnej
Prezentację z cyklu #dziełomiesiąca dopełni w dniu 29 października o godz. 13:00 wykład Anny Chmielarz „Hrabina i awangarda. O roli intuicji i znaczeniu spontanicznego gestu w twórczości Teresy Tyszkiewiczowej”.
■ Dzieło miesiąca ➸
■ Aktualności i fotorelacje ➸