Dorota Nieznalska ■ Jörg Herold ■ Katarina Pirak Sikku
8 września – 24 listopada 2019
Kuratorzy wystawy: Iwona Dorota Bigos, Martin Schibli
Troje artystów – Dorota Nieznalska, Jörg Herold, Katarina Pirak Sikku – podąża śladem pseudonaukowych antropologicznych badań wykorzystywanych do celów skierowanych przeciwko człowiekowi i poprzez sztukę zadaje pytania, jak wytłumaczyć resentymenty wobec obcych, ich trwałość i aktualność.
Wystawa zorganizowana w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej.
Punktem wyjścia wystawy jest wieloczłonowa instalacja Doroty Nieznalskiej, która powstała jako efekt badań artystki w archiwum Instytutu Niemieckich Prac na Wschodzie (Institut für Deutsche Ostarbeit, IDO), założonego przez Generalnego Gubernatora Hansa Franka w Krakowie w 1940 r. Jedna z sekcji tego instytutu zajmowała się naukowym opracowaniem danych antropologicznych różnych grup etnicznych mieszkających na południu i wschodzie okupowanej Polski. Zebrane za pomocą pomiarów, ankiet, fotografii i badań lekarskich dokumenty miały służyć udowodnieniu, że wybrane grupy nie nadają się do germanizacji i w związku z tym niektóre z nich powinny ulec likwidacji.
Badania Nieznalskiej skłoniły również niemieckiego artystę Jörga Herolda, archeologa dokumentalistę, który od lat w swoich pracach podejmuje tematykę badań ras, nawiązując w nich do wywodów XIX-wiecznych teoretyków: niemieckiego antropologa J. F. Blumenbacha czy włoskiego psychiatry i kryminologa C. Lombrosa, do stworzenia nowego dzieła. Instalacja Herolda Ostarbeit jest pewnego rodzaju rozszerzeniem prac polskiej artystki i symbolicznym zamknięciem badań naukowców pracujących dla nazistowskiego instytutu.
Polsko-niemiecką perspektywę poszerza prezentacja prac Katariny Pirak Sikku ze Szwecji. Artystka, badając historię swojej rodziny należącej do grupy etnicznej Saamów, wykorzystuje zbiory archiwalne byłego Państwowego Instytutu Biologii Rasowej w Uppsali – instytucji, która była pierwszą państwową placówką na świecie zajmującą się naukowym rasizmem. Badania przeprowadzone przez instytut, zestawiające cechy typowe dla „czystej szwedzkiej etniczności”, doprowadziły w latach 30. i 40. do zwiększenia liczby osób poddanych sterylizacji – byli to m.in. niepełnosprawni fizycznie i intelektualnie, a także przedstawiciele tzw. gorszych ras. Wypracowane metody badań tego instytutu zostały później zaadaptowane i rozwinięte przez nazistowskich naukowców pracujących dla III Rzeszy.
W swojej nowej realizacji Pirak Sikku sięga do problemów współczesnych dotykających Saamów dzisiaj, ukazując wpływ tych „badań naukowych” na utratę ziemi, z której Saamowie korzystali przez wieki. Wątek kontrolowania tych bogatych w zasoby naturalne obszarów przez państwo szwedzkie jest dziś tematem, który ogólnie można określić jako dziedzictwo postkolonialne.
Dorota Nieznalska – absolwentka Wydziału Rzeźby Akademii Sztuki w Gdańsku, gdzie w 2013 r. uzyskała stopień doktora. Realizuje prace z zakresu rzeźby, instalacji, fotografii, wideo. W swoich wczesnych pracach wykorzystywała między innymi symbole religijne. Problem silnej tradycji katolickiej panującej w Polsce łączyła z męską dominacją w społeczeństwie. Poruszała także tematy tożsamości, seksualności oraz stereotypowych ról kobiet i mężczyzn. Obecnie interesują ją zagadnienia relacji społecznych i politycznych w kontekście przemocy. Realizuje projekty badawcze dotyczące miejsc pamięci, śladów pamięci/zapomnienia oraz historii.
Jörg Herold należy do czołówki niemieckich artystów wizualnych. Interesują go mechanizmy przechowywania i zabezpieczenia pamięci, również tej kulturowej. W poszukiwaniach sięga zarówno do dzieł naukowych jak i literatury historycznej. Posługując się filmem, instalacją, rysunkiem i malarstwem bada wyimaginowane i rzeczywiste miejsca pamięci. Nazywa siebie „dokumentalnym archeologiem”.
W latach 1991 i 1995 brał udział w biennale w Sydney i Wenecji, a w 1997 roku prezentował prace na documenta X. W 2003 stworzył dla Bundestagu w Berlinie architektoniczny projekt Lichtspur auf Dateline.
Katarina Pirak Sikku – artystka wizualna, stypendystka MFA Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Umeå (2005). Jej fotografie, rysunki, instalacje i prace tekstowe odnoszą się zarówno do bezpośredniej historii rodziny, jak i faktów historycznych, które miały wpływ na jej życie osobiste. W twórczości wykorzystuje subtelne przesunięcia, a jej prace wywołują całe spektrum emocji od płaczu do śmiechu.
Prace artystki prezentowane były w Korundi (Rovaniem, Finalndia), Grafikens hus (Mariefred, Szwecja), Museo de Arte Moderno de Medellín (Kolumbia), Árran lulesamisk senter (Norwegia) oraz Bildmuseet (Umeå, Szwecja).
Martin Schibli jest jednym z najbardziej uznanych kuratorów szwedzkich pracujących w kontekście międzynarodowym. Dzięki swojej koncepcji kuratorskiej w latach 2006–2012 – jako dyrektor artystyczny w Konstmuseum (Muzeum Sztuki) w Kalmarze – przekształcił tę instytucja w jedną z najlepszych w Szwecji. Był również dyrektorem artystycznym Konsthall w Växjö.
Jego działalność kuratorską kształtowały indywidualne wystawy m.in. Artura Żmijewskiego, Swetlany Heger, Guy Ben-Ner, Mariny Naprushkin i Georga Baselitza oraz wystawy zbiorowe poruszające tematykę światowych konfliktów politycznych, krytyki społecznej 1993–2005 czy szwedzkiej sztuki konceptualnej.
W przeciągu ostatnich 10 lat był kuratorem około 95 wystaw w jedenastu krajach. m.in. Szwecji, Rosji, Niemczech, Litwie, Mołdawii, Białorusi i Polsce. Pracuje również jako nauczyciel akademicki, a także pisze książki.
Iwona Dorota Bigos – historyczka sztuki i kuratorka, autorka tekstów o sztuce współczesnej i praktyce kuratorskiej. Studiowała historię sztuki, kulturoznawstwo oraz historię na Uniwersytecie Wrocławskim i Bremeńskim (Niemcy). Była dyrektorką założycielką Gdańskiej Galerii Miejskiej (w latach 2009–2015), a w 2017 roku dyrektorką muzeum Stadtgalerie w Kilonii. Jest autorką ponad 20 indywidualnych i zbiorowych wystaw w Polsce i za granicą. W Gdańsku współtworzyła dwa coroczne międzynarodowe festiwale: Grassomania i Narracja, była także pomysłodawczynią Gdańskiego Biennale Sztuki.
Jest współautorką międzynarodowych wydarzeń artystycznych w przestrzeni publicznej: „Kozanów – w poszukiwaniu cudownego” we Wrocławiu (2016) oraz pierwszej edycji interdyscyplinarnego „Polenbegeisterungswelle. Polska topografia Berlina” w stolicy Niemiec (2017).
Od lutego 2018 roku kieruje Pawilonem Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej Oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Wydarzenia wokół wystawy czasowej „po/wy/miary”
„W piątek o piątej” – oprowadzanie po wystawie czasowej „po/wy/ miary”, godz. 17:00, wstęp z biletem na wystawę czasową:
— w języku polskim: 13 września, 11 października, 25 października (kuratorskie), 8 listopada, 22 listopada
— w języku angielskim: 20 września, 25 października (kuratorskie)
— w języku niemieckim: 27 września
„Liczby obojętne”
7 września, godz. 15:00, wstęp z biletem na wystawę czasową
Spotkanie z artystami Dorotą Nieznalską, Jörgem Heroldem, Katariną Pirak Sikku i kuratorami Iwoną Dorotą Bigos i Martinem Schibli w języku polskim i angielskim
28 września, godz. 13:00–18:00, wstęp wolny – działania interaktywne Wymiar liczby
26 października, godz. 16:00, wstęp wolny – spotkanie z autorami tekstów do katalogu wystawy
17 listopada, godz. 16:00, wstęp za 3 zł, na zajęcia obowiązują zapisy: tel. 71 712 71 81, e-mail: edukacja.pawilon@mnwr.pl – „Wymiary akceptacji” – warsztaty tańca intuicyjnego Barbara Przerwa
Wykłady, sobota, godz. 16:00, wstęp wolny
21 września – Medycyna a teoria ras – dr Kamila Uzarczyk
12 października – My i Oni. Językowe wykładniki swojskości i obcości – dr Jan Wieczorek
16 listopada – Pokazy etnograficzne w wybranych ogrodach zoologicznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1850–1939 – dr Dominika Czarnecka
23 listopada – Rasizm i ksenofobia w Polsce. Jak zatrzymać nienawiść? – Artur Maroń
Oprowadzania kuratorskie (wstęp z biletem na wystawę czasową)
25 października, godz. 17:00 – Iwona Bigos, Martin Schibli
24 listopada, godz. 16:00 – Iwona Bigos
Warsztaty dla dorosłych
Zajęcia we wtorki, godz. 11:00, wstęp wolny, na warsztaty obowiązują zapisy: tel. 71 712 71 81, e-mail: edukacja.pawilon@mnwr.pl.
1 października – Pamięć (nie)przetworzona (w ramach Dni Seniora) – Agata Iżykowska-Uszczyk
5 listopada – Obliczalni? – Justyna Oleksy
Oprowadzanie z tłumaczeniem na Polski Język Migowy
21 listopada, godz. 11:00, wstęp z biletem za 3 zł, na zajęcia obowiązują zapisy: tel. 71 712 71 81, e-mail: edukacja.pawilon@mnwr.pl – Sztuka Doroty Nieznalskiej, sztuka „po/wy/miarów” – Agata Iżykowska-Uszczyk
Katalog wystawy „po/wy/miary” ➸
Autorzy tekstów:
Thomas Etzemüller: Biologizacja tego, co społeczne. Antropologia rasy i ład społeczny w epoce nowoczesnej
Kamila Uzarczyk: Mit aryjski. O początkach nowoczesnego rasizmu
Zbigniew Libera: Działania naukowe i praktyczno-polityczne Sekcji Rasoznawczej i Narodowościowej Instytutu na Rzecz Niemieckiej Pracy na Wschodzie w okupowanej Polsce
Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka: Dorota Nieznalska. Destylowanie historii jako terapia społeczna
Martin Schibli: Kontrola, władza i ślady — ambiwalencja w twórczości artystki Katariny Pirak Sikku
Iwona Dorota Bigos: Gwiezdny firmament archeologa dokumentalisty — nowe „wykopaliska” Jörga Herolda
