Nieodzownym elementem obchodów Bożego Narodzenia są szopki, buduje się je w kościołach, zdobią nasze domy, nie rozstają się z nimi kolędnicy, są znane na całym świecie. Te najbardziej charakterystyczne to szopki krakowskie, będące unikatowymi, niepowtarzalnymi dziełami sztuki rękodzielniczej. Ich rozpoznawalny styl zaczął wykształcać się w 2. połowie XIX wieku, a jego cechą jest nawiązywanie do zabytkowej architektury miasta. Za twórców tej szopki uważa się Michała i Leona Ezenekierów z podkrakowskiej wsi Krowodrza (obecnie dzielnicy Krakowa).
Szopka krakowska to „smukły, wielopoziomowy, wieżowy, bogato zdobiony budyneczek, skonstruowany z lekkich, nietrwałych materiałów. Charakteryzuje się on […] nagromadzeniem zminiaturyzowanych elementów zabytkowej architektury Krakowa, fantazyjnie przetworzonych i połączonych. Ma zaś służyć za godne miejsce przedstawienia wielkiej tajemnicy Narodzin Syna Bożego”1.
W zbiorach Muzeum Etnograficznego znajduje się kilka szopek, które nawiązują stylem do szopek krakowskich. Przyciągają uwagę misternie wykonanymi detalami, filigranowymi ozdobami, wieżyczkami, kolumnami, gzymsami, miniaturowymi kratami, a nawet imitacjami witraży. Tadeusz Mirowski2 z Kędzierzyna-Koźla jest twórcą czterech z nich. Wykonał je na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, a przedstawiają znane obiekty naszego miasta: ratusz i katedrę, zaś w kolejnych dwóch szopkach odnajdziemy elementy architektoniczne wrocławskich kościołów.
Szopki Tadeusza Mirowskiego to także smukłe, wielopoziomowe budynki, których szkielet skonstruowany jest z drewna lub sklejki, a sama szopka – z lekkich, nietrwałych materiałów. Całość oklejona – zgodnie ze stylem szopek krakowskich – kolorową folią aluminiową (staniolem), pasmanterią i cekinami. Dominują tu kolory: srebrny, złoty, czerwony, zielony, granatowy. Szopki mają parzystą lub nieparzystą liczbę wież i dwie lub trzy kondygnacje. W środku umiejscowiona jest wnęka, w której przedstawiona jest scena Bożego Narodzenia. Wszystkie detale architektoniczne i ornamenty wykonane są kunsztownie z wielką dbałością o szczegóły.
Autorem kolejnej szopki jest Adam Kasprzyk, który pracował nad swoimi projektami w latach 80. i 90. XX w. Prezentowana powyżej nawiązuje do architektury Krakowa, dopracowane w najmniejszym szczególe, oklejone folię aluminiową w różnych barwach i odcieniach, pięknie pobłyskują, przyciągając wzrok. Dodatkową atrakcję stanowią oświetlenie i ruchome elementy.
Tradycja budowy krakowskich szopek trafiła na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Decyzja zapadła na posiedzeniu komitetu, które odbyło się 29 listopada 2018 roku – to pierwszy taki wpis dotyczący niematerialnego dziedzictwa z Polski.
1 A. Szałapak, Szopki krakowskie. Cracovian Christmas Cribs, Olszanica 2008, s. 15.
2 Tadeusz Mirowski – rzeźbiarz urodzony w Kurdwanowie k. Krakowa. Kiedy po wojnie zamieszkał do Kędzierzyna-Koźla, pracował jako spawacz, potem ślusarz, a gdy przeszedł na emeryturę, zajął się rzeźbą. W zbiorach Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu znajdują się cztery szopki jego autorstwa oraz rzeźba „Kolędnicy”.
Dorota Jasnowska, kustosz w Dziale Folkloru i Ceramiki Muzeum Etnograficznego
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸