Adwent – czterotygodniowy czas oczekiwania i przygotowań do świąt Bożego Narodzenia. W polskiej tradycji okres ten nazywano także przedgodami bądź czterdziestnicą (bowiem trwał 40 dni). Wraz z początkiem tego okresu rozpoczyna się nowy rok kościelny. Tradycja ludowa zakazywała wszelkich zabaw, muzykowania i tańców. Wieczorami w domach zbierały się kobiety i dziewczęta na wspólne skubanie pierza, przędzenie, szycie, haftowanie itp. W okresie adwentu przypadały ważne dni obrzędowości ludowej – św. Mikołaja 6 grudnia oraz św. Łucji 13 grudnia.
Święty Mikołaj jest doskonale znany wszystkim, ale niewiele osób pamięta, że jest to postać historyczna, wyniesiona przez Kościół na ołtarze, to jeden z najbardziej znanych i czczonych świętych – zarówno kościoła Wschodniego i Zachodniego. Mikołaj, późniejszy biskup Miry, urodził się w Azji Mniejszej ok. 270 roku w mieście Patara w dzisiejszej Turcji i zasłynął swoją dobrodusznością i wrażliwością. W całej Europie znane były liczne legendy związane z jego życiem i działalnością: uratował trzech niesprawiedliwie uwięzionych oficerów, ocalił tonących żeglarzy, pomagał biednym ludziom.Te i wiele innych cudownych historii z życia biskupa Miry przyczyniły się do tego, że został pierwowzorem postaci obdarowującej 6 grudnia dzieci prezentami.
W ikonografii św. Mikołaj przedstawiany jest w infule na głowie i z pastorałem w ręku, ze swoimi atrybutami – otwartą książką, na której leżą 3 złote jabłka, oraz z kotwicą lub workiem.
Już w XIII w. znany była zasada udzielania stypendiów i zapomóg dzieciom przez szkoły mające za patrona św. Mikołaja. Z upływem lat ta tradycja przekształciła się w zwyczaj obdarowywania prezentami dzieci, a także wszystkich członków rodzin. Zbliżone do współczesnych zwyczaje mikołajkowe są udokumentowane od XV wieku w źródłach polskich, czeskich, austriackich, holenderskich, belgijskich i niemieckich.
Mikołajki urządzano zazwyczaj małym dzieciom, którym podkładano prezenty pod poduszkę w wigilię świętego (5 grudnia). Później zaczął przychodzić ,,żywy” Święty Mikołaj ubrany w infułę, kapę (rzadziej w ornat) z pastorałem w ręku. Towarzyszył mu anioł i diabeł w czerwono-czarnym stroju z maską na twarzy. Początkowo skromne prezenty medaliki, krzyżyki, święte obrazki. słodycze, orzechy czy owoce, czasem figurkę Świętego Mikołaja upieczoną z piernika. Dla niegrzecznych przeznaczone były pozłacane rózgi.
Św. Mikołaj jest powszechnie uważany za patrona kupców, pasterzy, żeglarzy, bankierów, więźniów, panien bez posagu, a szczególnie dzieci. Według ludowych tradycji św. Mikołaj jest patronem pasterzy i bydła, które chroni przed wilkami, dlatego też 6 grudnia podczas uroczystej mszy w kościele gospodarze oprócz datków pieniężnych, składali ofiary z żywego ptactwa gęsi, kogutów a także w postaci wieńców z lnu i konopi, kładąc na nich jaja kurze i gęsie.
Święty Mikołaj dziś znany jest na całym świecie w postaci brodatego mężczyzny w czerwonym kubraku, który 6 grudnia przyjeżdża saniami zaprzężonymi w renifery. „Spotykamy” go na ulicach miast, miasteczek, a czasem i wsi, w parkach i supermarketach. Taki wizerunek Świetego Mikołaja wykreował w latach 30. XX w. Fred Mizen oraz Haddon Sundblom dla Coca-Coli i taki pozostał do dziś.
Dorota Jasnowska, kustosz w Dziale Folkloru i Ceramiki Muzeum Etnograficznego
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸