Monumentalne „Popiersie robotnika” autorstwa Xawerego Dunikowskiego będzie na stałe prezentowane w Pawilonie Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej. Wysoka na ponad 2 metry rzeźba poddana została konserwacji i po raz pierwszy po zakończeniu prac będzie można ją oglądać od 24 listopada, dnia 150. rocznicy urodzin rzeźbiarza.
Udostępnienie rzeźby w Pawilonie Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej, fot. W. Rogowicz
„Popiersie robotnika” autorstwa Xawerego Dunikowskiego przygotowane zostało na Wystawę Ziem Odzyskanych, zorganizowaną we Wrocławiu w 1948 r.
Usytuowane przy wejściu do Hali Ludowej (ob. Hala Stulecia) było częścią ekspozycji plenerowej, na której prezentowano prekursorskie rozwiązania architektoniczne i plastyczne, m.in. realizacje Jana Cybisa, Jerzego Wolffa, Henryka Stażewskiego i Bohdana Urbanowicza oraz Iglicę Stanisława Hempla – symbol odbudowy i nowoczesnej myśli technicznej.
Widok Wystawy Ziem Odzyskanych we Wrocławiu, 1948. Z archiwum Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Rzeźbiarskie przedstawienie człowieka pracy pełniło rolę nie tylko elementu oprawy plastycznej. Obiekt wpisywał się w propagandowe założenia WZO, której celem było ukazanie osiągnięć powojennej odbudowy terenów tzw. Ziem Odzyskanych, z anonimowym robotnikiem jako pierwszoplanowym bohaterem, będącym – jak pisano w katalogu wystawy – „rzeczywistym panem tych ziem”.
Po zakończeniu wystawy „Popiersie robotnika” przechowywane było we wrocławskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (ob. Akademia Sztuk Pięknych), gdzie w latach 1959–1964 Dunikowski pełnił funkcję kierownika Katedry Rzeźby. Na mocy przekazu w roku 1965 rzeźba trafiła do zbiorów Muzeum Śląskiego (ob. Muzeum Narodowe we Wrocławiu).
Widok wystawy „Xawery Dunikowski (1875–1964)” w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, 1964 r.
„Powojenny dorobek Dunikowskiego był nierzadko surowo oceniany przez pryzmat szybkiego przystosowania się artysty do nowego ustroju” – wyjaśnia Małgorzata Micuła z Działu Rzeźby Współczesnej MNWr. „Relacje z władzą komunistyczną umożliwiły mu realizację niespełnionej przed wojną potrzeby tworzenia monumentów – dzieł o wielkiej skali i dla szerokiej publiczności, co stało w zgodzie z jego posłanniczym podejściem do sztuki. Realizując „Popiersie robotnika”, artysta sygnalizował poparcie dla nowej władzy i akceptację socrealizmu, znacząc jednak odrębność poprzez indywidualny sposób kształtowania rzeźby, której chropowata faktura i intencyjnie niewykończona forma, były swoistą sygnaturą twórcy. Robotnik w ujęciu Dunikowskiego nie wpisuje się w popularną ikonografię przodowników pracy. To raczej heros nowych czasów, personifikacja niezłomności, człowiek o pobrużdżonej, ale dumnej i zaciętej twarzy. Mógł być wyrazem nadziei oraz otwartości na nowe, bezpieczniejsze czasy. Tworząc „Popiersie”, Dunikowski był dojrzałym, 73-letnim twórcą, z dorobkiem sięgającym końca XIX w. oraz pozycją czołowego polskiego rzeźbiarza. Był także człowiekiem mającym w życiorysie doświadczenie pięcioletniego osadzenia w Auschwitz, a na przedramieniu tatuaż z numerem 774. Wojenne przeżycia pozostały nie bez wpływu na późniejsze wybory twórcze i moralne artysty, co przełożyło się także na ocenę jego sztuki w okresie PRL-u oraz jej losy w dobie transformacji”.
Montaż rzeźby w Pawilonie Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej
Gruntowne prace konserwatorskie, prowadzone w Muzeum Narodowym we Wrocławiu od sierpnia do listopada 2025 r. przez zespół w składzie: Michał Oganiaczyk, Ryszard Motas, Mariusz Wierchowski, miały na celu udostępnienie „Popiersia robotnika” po 77 latach od pierwszej prezentacji rzeźby w ramach Wystawy Ziem Odzyskanych oraz przypomnienie o powojennym dorobku Dunikowskiego, wskazując na potrzebę odczytania jego dojrzałej twórczości na nowo, bez historycznej dyskredytacji.
Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu:
To jest rodzaj szczególnego „powrotu” dzieła sztuki, realizacji nieprzeciętnej i związanej z wybitnym artystą–rzeźbiarzem. To właśnie z okazji 150-lecia urodzin Xawerego Dunikowskiego udostępniamy w przestrzeni Pawilonu Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej jego monumentalne „Popiersie robotnika”. Rzeźbę, która została specjalnie stworzona na zorganizowaną we Wrocławiu w 1948 r. Wystawę Ziem Odzyskanych i ustawiona w bezpośrednim sąsiedztwie obecnej siedziby Muzeum Sztuki Współczesnej.
Wpisała się ona w szczególny sposób w ikonosferę tego propagandowego przedsięwzięcia, jakim była demonstracja skali odbudowy tzw. Ziem Odzyskanych po II wojnie światowej. Eksponowana na wysokim cokole rzeźba była ulubionym miejscem osób zwiedzających tę wystawę – tam spotykały się i fotografowały blisko dwumilionowe rzesze zwiedzających tę wystawę.
W tym roku mija także 60 lat od momentu, kiedy to w 1965 r. rzeźba trafiła do zbiorów Muzeum Śląskiego (ob. Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Ostatnimi czasy poddana została gruntownej i bardzo starannej konserwacji. Przypomina ona artystę ważnego dla sztuki polskiej XX wieku i historię miejsca (Wielką Wyspę i tereny wystawowe), z którym od początku była związana.