W motywach dekoracyjnych, jakie możemy zobaczyć na różnorodnych tkaninach ludowych, prym wiodą ornamenty roślinne oraz geometryczne, niewiele natomiast jest wzorów zoomorficznych. Chętnie zatem zaprezentuję kilka przykładów ozdób z ptakami, które najczęściej wśród nich występują.
W największej liczbie ptaki spotykamy na płóciennych makatkach kuchennych, popularnych głównie w latach 50.–60. XX w. Własnoręcznie haftowane lub fabrycznie drukowane, kolorowe lub jednobarwne (głównie w kolorze niebieskim), mogą być one motywem przewodnim albo towarzyszą innym, nierzadko wraz z różnymi sentencjami.
Fot. archiwum ME
Dwie inne makatki, z czarnego materiału wełnianego, ozdobiono na całej powierzchni haftem płaskim błyszczącymi nićmi bawełnianymi w kilku kolorach, a dominujący wzór to paw i łabędzie. Dodatkowym elementem zdobniczym jest pasmanteria w postaci kremowych frędzli i skręcony sznurek, który przy górnej krawędzi tworzy pętelki. Wyjątkowo wiemy, kto te makatki wykonał – Alfreda Rybińska z Działoszyna koło Zgorzelca, jednak brak jest dokładnej daty i określamy ich przypuszczalną proweniencję na II poł. XX w.
Na poszewce na poduszkę z bielonego płótna lnianego dwa ptaszki przy kwiatku wyhaftowane zostały ściegiem krzyżykowym nićmi bawełnianymi czerwonymi i czarnymi. Poszewka pochodzi ze wsi Korościatyn (w pow. Buczacz, Tarnopolskie) i uszyto ją około roku 1925, przerabiając fragment narzuty na łóżko.
Oprócz elementów haftowanych wzory – m.in. niezwykle rzadko zoomorficzne – były uzyskiwane bezpośrednio w procesie tkackim. I tak właśnie powstały ptaki na narzucie wykonanej w 1936 r. w Kożewie (w pow. Stołpce, Nowogródzkie).
Uszyto ją z dwóch kawałków materiału o splocie przetykanym, który charakteryzuje się tłem z żółtych nici lnianych i ozdobnym wątkiem z fioletowych nici wełnianych, tworzących wzory kostkowe.
Hanna Golla, Dział Tkanin i Strojów w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸