161 lat temu, w wigilię Nowego Roku, w Harklowej koło Nowego Targu urodził się jeden ze współtwórców Panoramy Racławickiej – Włodzimierz Tetmajer.
Był malarzem i grafikiem, a także aktywnym działaczem ludowym i niepodległościowym. Młodopolskie zamiłowanie do wsi i kultury ludowej wcielił w życie, żeniąc się w roku 1890 z Anną Mikołajczykówną, córką chłopa z podkrakowskich Bronowic, gdzie pięć lat później zamieszkał na stałe. Realia wiejskie były jednym z ulubionych motywów w twórczości Włodzimierza Tetmajera, dlatego jego udział w tworzeniu Panoramy Racławickiej obejmował przede wszystkim postaci kosynierów atakujących żołnierzy rosyjskich.
W zbiorach Muzeum Narodowego znajduje się kilka prac tego artysty, wśród nich prezentowany obraz Przed Piastową chałupą, znany również jako Piast i Rzepicha lub Piastowi goście (1908 r.). Akcja rozgrywa się latem, o czym świadczą typowe dla tej pory roku rośliny – malwy i żółta dziewanna. W pełnym słońcu zmierza drogą ku chałupie orszak postaci w ludowych strojach, wiedziony przez dwójkę nietypowych pielgrzymów. Na powitanie wychodzi im Piast, dalej za nim ku gościom zwracają się żona Piasta, Rzepicha, z ich synkiem, który obrawszy poważną postawę, przygląda się orszakowi. Obok widzimy fragmenty zabudowań wiejskich, drewnianą koleśnicę (część pługa) i koło od wozu, elementy nawiązujące do zajęć piastowskiego protoplasty, który według Galla Anonima był oraczem, a wedle późniejszych podań m.in. kołodziejem.
Warto zwrócić uwagę, że motyw legendy o protoplaście piastowskiego rodu umieścił artysta w realiach swoich ukochanych Bronowic – widzimy tu nie tylko typową podkrakowską zabudowę, ale również stroje charakterystyczne dla ludności wiejskiej zamieszkującej te tereny na przełomie XIX i XX w.
Scena jest interpretacją znanej legendy opowiadającej o początkach państwa polskiego. Według niej wśród przybyłych na postrzyżyny Piastowego syna mieli znajdować się dwaj nieznani wędrowcy – na obrazie to oni wspierając się na laskach zwieńczonych krzyżami, prowadzą barwny orszak gości. Według podania to właśnie owi nieznani przybysze dokonali postrzyżyn chłopca i nadali mu imię Siemowit. W cudowny sposób rozmnożyli też napoje i jadło podczas postrzyżynowej uroczystości. Inne legendy głosiły, że wędrowcy ci mieli być aniołami bądź świętymi, co miało symbolicznie uzasadniać boskie prawo Piastów do tronu polskiego.
W Polsce od połowy XIX w. chętnie łączono mit Piasta – dzielnego, cnotliwego chłopa – z patriotycznym mitem racławickich kosynierów, którego najbardziej symbolicznym reprezentantem był Bartosz Głowacki. Jak pisze badaczka malarskich interpretacji piastowskiego mitu Małgorzata Fąfrowicz: „Budując bajecznie kolorową wieś polską, nie zapomniano, że Piast, staropolski oracz, jest jednocześnie dziarskim chłopem zahartowanym w racławickim boju”.
Anna Jezierska, Dział Malarstwa XVI–XIX w. MNWr
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸