Współcześni twórcy pisanek podejmują nieograniczone artystyczne poszukiwania przy zdobieniu jaj. Na skorupki aplikują cekiny, perełki, bursztyn, cynę, szkło, suszone kwiaty, wstążeczki czy inne materiały pasmanteryjne.
Oto przegląd najciekawszych technik zdobienia pisanek – od tradycyjnych, aż po nowoczesne – na przykład ażurowe wykonywane wiertarką dentystyczną.
Pisanki według wzorów huculskich i łemkowskich wykonane przez Marię Kieleczawę, fot. M. Lorek
Dekoracje Marii Kieleczawy zdobią stoły wielkanocne na całym świecie. Te miniaturowe arcydzieła mają wielopokoleniową historię i wykonywane są według wzorów huculskich i łemkowskich. Ich twórczyni malowania pisanek nauczyła się od babci, mamy i cioci. Tradycję rodzinną kontynuują również córki Marii Kieleczawy.
Pisanki wykonane techniką rytowniczą przez Barbarę Szczodrak, fot. M. Skrabek
Technika rytownicza zdobienia jaj łączy w sobie delikatność twórcy i siłę ostrego narzędzia – brzytwy, żyletki, nożyka, skalpela czy igły – którym na ufarbowanej wydmuszce wyskrobuje misterne wzory – roślinne, geometryczne i inne.
Do wydrapywania najlepiej nadają się jaja zniesione od lutego do maja, wtedy mają najmocniejszą skorupkę, bo ptasi organizm w miesiącach zimowych zaopatruje się w duże ilości wapnia. Wydrapywanki najczęściej robi się na jajach kurzych i gęsich, czasami nawet na strusich, natomiast jaja kacze używane są sporadycznie, gdyż ich skorupka jest zbyt śliska.
Do farbowania jaj dawniej stosowano wywary z młodych pędów żyta lub jęczmienia (dawał kolor zielony), z szyszek olchy lub z kory dębu (dawał kolor od ciemnego brązu do czerni). Do dziś popularny jest wywar z łupin cebuli, choć najczęściej używa się barwników chemicznych,
najpiękniejsze pisanki o skomplikowanych i niepowtarzalnych ornamentach roślinnych, głównie kwiatowych, powstają na Opolszczyźnie, w tym regionie noszą nazwę kroszonek. Na świecie techniką rytowniczą zdobi się pisanki głównie w Niemczech (Łużyce), w Czechach i na Słowacji.
Pisanki wykonane techniką batikową, fot. W. Rogowicz
Technika batikowa jest jednym z najstarszych sposobów dekorowania jaj wielkanocnych. Polega na „pisaniu” wzoru rozgrzanym woskiem na skorupce jaja. Następnie jajo zanurza się w barwniku, a miejsca pokryte woskiem nie zostają zafarbowane.
Różnorodne przykłady zdobienia pisanek techniką aplikacyjną, fot. A. Podstawka, W. Rogowicz, M. Skrabek
Pisankom warto przyglądać się uważnie, by dostrzec niuanse finezyjnych zdobień. Na powyższych zdjęciach podziwiać można pisanki przygotowane w technice aplikacyjnej. Jest to najmłodsza z technik zdobienia jaj. Polega na oklejaniu wydmuszek różnorodnymi materiałami – barwnymi wycinankami z papieru, rdzeniem sitowia, koralikami czy suszonymi kwiatami.
Przykłady nowoczesnych technik zdobienia pisanek: ażurowa (wyk. Barbara Szczodrak) i aplikacyjna (wyk. Kamila Miłosek), fot. W. Rogowicz
Nowoczesnymi sposobami zdobienia pisanek są między innymi wspomniane już techniki rytownicze, gdy do tworzenia wzoru używa się wierteł, którymi w skorupce jaja wydrąża się otworki układające się w ażurowe ornamenty. Równie ciekawe są techniki aplikacyjne wykorzystujące cynowy drut i bursztyn czy koraliki.
Pisanki zdobione przy użyciu farb akrylowych (wyk. Renata Mazur [il. 1] i Joanna Stopyra [il. 2]), fot. W. Rogowicz
Współcześni artyści chętnie też sięgają przy ozdabianiu pisanek po farby akrylowe, dzięki czemu powstają finezyjne wzory, a skorupki jaj zamieniają się w małe dzieła sztuki.
Prezentowane pisanki – wspaniałe inspiracje do własnych zdobień – do 6 kwietnia 2023 można było oglądać na wystawie „Pisanki i palmy wielkanocne” w Muzeum Etnograficznym.
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸