W ramach programu MKiDN „Kolekcje sztuki współczesnej” udało się zakupić do zbiorów Muzeum Sztuki Współczesnej w Pawilonie Czterech Kopuł obraz Stanisława Fijałkowskiego Brama dla… (1981).
Przez wiele lat praca ta znajdowała się w długoterminowym depozycie Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Zakup możliwy był dzięki sfinansowaniu całości kosztów przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w naborze „Narodowe kolekcje sztuki współczesnej – Interwencje 2025”.
Fot. M. Lorek
Anna Chmielarz, kustoszka Działu Malarstwa Współczesnego MNWr:
Duży wpływ na ukształtowanie charakterystycznego stylu malarstwa Stanisława Fijałkowskiego miały studia u Władysława Strzemińskiego, który – jak pisał kiedyś artysta – nauczył go rygoru myślenia o formie malarskiej. Szybko jednak okazało się, że czysta abstrakcja mu nie odpowiada, że poszukuje większej możliwości zaangażowania świadomości i intuicji. Pod wpływem pism Junga oraz książek Kandynsky’ego O duchowości w sztuce oraz Punkt i linia a płaszczyzna, które przetłumaczył na język polski, wyrażał przekonanie o tym, że formy abstrakcyjne niosą symboliczną treść. Z tego powodu sięgał do poetyki surrealizmu, budował malarskie metafory za pomocą subtelnego rysunku i intensywnych bądź delikatnych barw, nadając swoim kompozycjom charakterystyczny liryczny ton. Artysta wiązał wyobraźnię poetycką i intencję „uduchowienia” malarskiej materii z racjonalnie opracowaną konstrukcją obrazu.
Pod koniec lat 70. XX w. Fijałkowski zawęził paletę barw, a jego kompozycje stały się bardziej oszczędne, wręcz minimalistyczne. Raz malował gładko, niemal płasko, innym razem krótkimi, dynamicznymi pociągnięciami pędzla. Tak jest również w obrazie Brama dla… z 1981 r., który jako depozyt artysty był przechowywany w Muzeum od 2003 r.
Fot. A. Podstawka
Pozornie jednolite, niemal monochromatyczne tło obrazu okolone ramką w kolorze ultramaryny mieści jednak w sobie wiele subtelnych tonów zgaszonych jasnych zieleni w centrum kompozycji przełamanych szarością i dyskretnym turkusem. Na tym tle artysta wytycza przerywaną cienką czarną linią pole, które przypomina również rodzaj bramy, przejścia. Znaczenie tej bardzo przestrzennej kompozycji zupełnie zmienia umieszczenie w lewym i prawym dolnym rogu dwóch cynobrowych punktów, brunatnej smugi pomiędzy nimi oraz jednego punktu naprzeciw pośrodku górnej krawędzi obrazu.
Obraz w metaforyczny sposób odnosi się do słynnej Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej zmiażdżonej przez czołg podczas pacyfikacji strajku okupacyjnego przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. To w tym miejscu w 1970 r. podczas ostrzelania przez wojsko opuszczających stocznię robotników zginęli Jerzy Matelski i Stefan Mosiewicz. Tutaj w sierpniu 1980 r. gromadziły się tłumy, aby poznać listę 21 postulatów i wysłuchać Lecha Wałęsy ogłaszającego podpisanie Porozumień Sierpniowych i zakończenie strajku. Dokument ten stał się symbolem walki o wolność, godność i prawa człowieka. Dziś Brama nr 2 prowadzi nie tylko na tereny stoczniowe, ale również do Europejskiego Centrum Solidarności.
Stanisław Fijałkowski – wybitny malarz, grafik, pedagog i teoretyk sztuki. Urodził się 4 listopada w 1922 r. w Zdołbunowie na Wołyniu. W latach 1946–1951 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi u W. Strzemińskiego i S. Wegnera. Dyplom z grafiki zrobił u L. Tyrowicza. Od 1947 do 1993 r. był pedagogiem w tej uczelni, od 1983 profesorem; pełnił także funkcje prorektora i dziekana Wydziału Grafiki. W roku akademickim 1989/1990 był przez dwa semestry profesorem Uniwersytetu w Giessen w Niemczech. Prowadził też krótkie seminaria w Akademii Sztuk Plastycznych w Mons w Belgii (1978, 1982) i na Uniwersytecie w Marburgu w Niemczech (1990). Przetłumaczył i wydał dwie książki W. Kandinsky’ego: O duchowości w sztuce i Punkt i linia a płaszczyzna oraz K. Malewicza Świat bezprzedmiotowy. Był członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Drzeworytników XYLON, od 1990 r. wiceprezydentem Międzynarodowego Zarządu, do 2000 r. był również przewodniczącym Polskiej Sekcji XYLONU. W latach 1974–1979 sprawował funkcję wiceprezesa Polskiego Komitetu AIAP [Association Internationale des Arts Plastiques]. Był członkiem Europejskiej Akademii Nauk i Sztuk w Salzburgu oraz Belgijskiej Królewskiej Akademii Nauk Literatury i Sztuk Pięknych w Brukseli. W 2002 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi. Był laureatem wielu nagród krajowych i międzynarodowych. W 1969 r. reprezentował Polskę na Biennale w São Paulo, a w 1972 na Biennale w Wenecji. Jego dzieła znajdują się w wielu kolekcjach państwowych oraz prywatnych w kraju i za granicą, m.in. w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, czy Tate Gallery w Londynie. W 2013 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla polskiej i światowej kultury, za osiągnięcia w pracy twórczej i działalności artystycznej (wcześniej był odznaczony Krzyżem Komandorskim oraz Krzyżem Oficerskim tego orderu, a w 2005 Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”). Zmarł w swoje urodziny w wieku 98 lat 4 listopada 2020 r. w Łodzi.
Zakup prac dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Muzeum Narodowe we Wrocławiu jest instytucją kultury prowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
