Jak pasiak to oczywiście łowicki – to najczęstsze, popularne skojarzenie związane przede wszystkim ze strojami ludowymi. W rzeczywistości materiały tkane w pasy stanowiły wśród ludowych wyrobów samodziałowych najliczniejszą grupę i używane były nie tylko do szycia elementów strojów (głównie spódnic i zapasek), ale również wykorzystywano je jako tkaniny dekoracyjne w domach – przykrywano nimi łóżka i ławy, zawieszano na ścianach.
Pasiaki, w których najczęściej lniana osnowa przeplatana jest różnokolorowym wełnianym (ale również czasami lnianym lub bawełnianym) wątkiem, mają w Polsce odległą tradycję, sięgającą XI wieku.
Początkowo były stosunkowo skromne, dwu- lub trzykolorowe, o wąskich paskach. Obecnie kolorystyka niektórych pasiaków jest bardzo bogata, a zasięg ich występowania obejmuje północo-wschodnią Polskę, Mazowsze, północną Lubelszczyznę, Kielecczyznę, Śląsk Opolski i Sieradzkie. Znane były również wśród Kresowiaków i wraz z nimi trafiły po 1945 roku na Dolny Śląsk.
Ten rodzaj tkanin w Polsce charakteryzuje się wieloma odmianami lokalnymi, różniącymi się gamą barw i ich układem. Kieleckie, na przykład, miały dosyć szerokie pasy w dwóch albo trzech kolorach – bywały czerwono-czarne, czarno-białe lub czerwono-zielono-granatowe, wzbogacane czasem wąskimi prążkami w innych kontrastujących barwach (np. żółte). Na Podlasiu zaznaczała się dominacja kolorów w odcieniach żółci, czerwieni i bieli, a na Lubelszczyźnie brązów, granatów i ciemnych zieleni. W tkaninach regionu rawsko-opoczyńskiego powtarza się typowe tło, początkowo czerwone, potem cynobrowe, pąsowe lub pomarańczowe; swoiste były również tutaj materiały ozdobione pasami zbudowanymi z barwnych motywów kostkowych zwanych koziołkami. Z czasem pasiaki na znacznym obszarze zdominowane zostały przez tkaniny o zestawach tęczowych (liczba kolorów mogła dochodzić do około 30) i często nazywane są właśnie „łowickimi” lub „krakowskimi”, choć na ogół niewiele łączy je z autentycznymi pasiakami spod Łowicza, a w okolicach Krakowa nigdy takie nie występowały.
W zbiorach Muzeum Etnograficznego pasiaki reprezentowane są przez kilkadziesiąt narzut pochodzących przede wszystkim z Kresów południowo-wschodnich (Tarnopolskie i Lwowskie), jak również z Wileńszczyzny, Wołynia, Opoczyńskiego (po kilka sztuk) oraz z Kielecczyzny, Lubelszczyzny i Bukowiny rumuńskiej (pojedyncze egzemplarze). Tkaniny te wykonane zostały z surowców mieszanych i w większości są lniano-wełniane o splocie rypsu wątkowego, ale niekiedy lniano-bawełniane czy konopno-bawełniane. Niektóre utkano tylko z nici lnianych splotem rządkowym. Kolorystyka wątku w pasiakach jest dość bogata, szczególnie w tych, w których jest on wełniany. Powstają wtedy wielobarwne poprzeczne, szersze lub węższe, pasy, niekiedy powtarzające się rytmicznie. W niektórych przypadkach pasy są dwu- lub trzykolorowe i takie skromniejsze narzuty używane były jako codzienne przykrycia łóżek albo jako prześcieradła, stąd czasami nazywano je „pościałkami”. Najstarszym pasiakiem w zbiorach Muzeum jest narzuta pochodząca z około 1880 r. z Wołynia, większość tych tkanin natomiast wykonana została w okresie międzywojennym.
Hanna Golla, kustosz z Działu Tkanin i Strojów Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸