Noc świętojańska (inaczej zwana palinocką, sobótką, kupałą, kupalnocką lub kupalnicą) to noc z 23 na 24 czerwca. To jedno z najstarszych świąt dorocznych, charakteryzujące się bardzo bogatą obrzędowością, wieloma wierzeniami i praktykami magicznymi, wróżbami.
Obchody te mają swoje źródło w świętach powitania lata, związanych z kultem słońca, sił przyrody, z towarzyszącymi im oczyszczającymi rytuałami ognia i wody, obrzędami miłości i płodności, które przed przyjęciem chrześcijaństwa były praktykowane niemal w całej Europie.
Wierzono, że w tę najkrótszą w roku noc dzieją się cuda! Ziemia otwiera się i pokazuje ukryte w niej skarby, czarodziejskich właściwości nabiera woda, ogień, żar i dym z ogniska oraz rośliny – zwłaszcza zioła (bylica, łopian, ruta, dziewięciornik, krzyżowe ziele, lubczyk). A o północy zakwita paproć, której świecący w nocy kwiat ma cudowną moc. Przypadkowo schowany w bucie mógł nawet uczynić człowieka niewidzialnym!
Tradycja zakazywała także przed św. Janem kąpania się w wodzie z jeziora, rzeki, a nawet spożywania jagód i poziomek. Wierzono, że w tę niezwykłą noc wzmaga się siła i aktywność złych duchów, demonów i czarownic. Właśnie tej nocy miały odbywać się ich sabaty na Łysej Górze, wyuzdane zabawy, szalone harce na miotłach i łopatach.
To w wigilię św. Jana nad głowami koni i krów kreślono znak krzyża zapaloną gromnicą. Dla ochrony przed czarownicami w noc świętojańską biły dzwony w kościołach, przy ogniskach strzelano, chłopcy ganiali wokół ognia hałasując drewnianymi kołatkami.
Noc ta zwyczajowo była także porą zalotów, wyznań miłosnych, kojarzenia par oraz swobodnych zachowań seksualnych na które, tylko wtedy zezwalała tradycja. Na Śląsku w wigilię i dzień św. Jana był także zwyczaj chodzenia do kościoła i święcenia ziół, zielonych gałęzi i liści. Wprowadzony później jako przeciwwaga dla tych czarodziejskich i ludowych praktyk.
Agnieszka Szepetiuk-Barańska, adiunkt w Dziale Folkloru i Ceramiki Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸