Modelarze pamięci


29 września – 30 grudnia 2018

Fot. W. Rogowicz

Kurator wystawy: Marta Derejczyk


Wystawa poświęcona takim zjawiskom z obszaru twórczości nieprofesjonalnej jak wieloelementowe i ruchome rzeźby oraz amatorsko tworzone makiety domów, gospodarstw i architektury wsi.

Prace te łączy przede wszystkim wspólna intencja ich twórców – powstawały po to, by zachować pamięć o najbliższym otoczeniu, sposobie pracy, zwyczajach dawnej wsi. Pochodzące z różnych części Polski obiekty pozwalają na ukazanie regionalnego i środowiskowego zróżnicowania tematyki poruszanej przez ludowych rzeźbiarzy i twórców makiet.

Twórczość nieprofesjonalna o świeckiej tematyce, ukazująca sceny z codziennego życia, zabawy, wesela czy postacie charakteryzowane odpowiednim rekwizytem, rozpowszechniła się na terenie Polski już w okresie powojennym. Chłopi w regionalnych strojach, charakterystyczna lokalna architektura, występujące dotąd niemal wyłącznie w postaci ludowych zabawek i uli figuralnych oraz jako tło w dawnych szopkach, stały się w tym czasie już nie tłem, a głównym tematem rzeźb tworzonych przez wiejskich twórców. Był to też czas, kiedy odbiorcami tej twórczości przestali być wyłącznie przedstawiciele lokalnej społeczności – ludowi rzeźbiarze, nierzadko niedoceniani przez sąsiadów, coraz częściej znajdowali uznanie wśród miłośników kultury ludowej reprezentujących inne środowiska: plastyków, historyków sztuki, kolekcjonerów, krytyków.

Na wystawie zaprezentowane zostały między innymi rzeźby ze zbiorów Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu autorstwa Mikołaja Zagórnego, Jana Mychalaka i Władysława Sałdyki, a także makiety domów i zabudowań gospodarczych autorstwa Pawła Karabana i Marka Sadowskiego. Z bogatych zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi na wystawie zobaczyć można prace takich twórców jak Michał Prokopiuk, Filomena Robakowska, Wiktor Rysio, Leon Golla, Władysław Świerzbiński czy Stanisław Korpa. Pochodzące z różnych części Polski obiekty pozwalają na ukazanie regionalnego i środowiskowego zróżnicowania tematyki poruszanej przez ludowych rzeźbiarzy i twórców makiet.
Prezentację uzupełniają fotografie archiwalne oraz dwa krótkie filmy dokumentalne.

O wystawie w Radio Wrocław Kultura opowiada Marta Derejczyk ➸


Wydarzenia towarzyszące

10.11, godz. 15:00 — Oprowadzanie kuratorskie po wystawie (wstęp z biletem na wystawy czasowe)

17.11, godz. 12:00 — Rzeźbienie bez drewna – prowadzenie: Marta Derejczyk
(warsztaty dla dzieci w wieku 5–12 lat, wstęp z biletem za 3 zł, zapisy)

18.11, godz. 12:00 — Makiety i modele – prowadzenie: Marek Sadowski
(warsztaty dla dzieci w wieku 5–12 lat, wstęp z biletem za 5 zł, zapisy)

Zapisy: tel. 71 344 33 13 lub muzeum@muzeumetnograficzne.pl


Z folderu po wystawie

„Modelarze pamięci” to nieprofesjonalni artyści – wiejscy rzeźbiarze i konstruktorzy makiet. Tworzone przez nich prace o tematyce świeckiej, dokumentujące życie wsi, jej codzienność i czas świętowania, są dziś rzadko prezentowane na muzealnych ekspozycjach.

Nie budzą tak wielu emocji, jak dzieła nawiązujące do wątków religijnych czy zawierające elementy rodzimych legend i ludowej demonologii, które w bardziej bezpośredni sposób wyrażają światopogląd i życie wewnętrzne swoich autorów. Jednak i ten nurt twórczości ludowej nie jest pozbawiony pierwiastka duchowego.
Wystawa poświęcona jest kilku pozornie odrębnym zjawiskom z obszaru twórczości nieprofesjonalnej, takim jak wieloelementowe i ruchome rzeźby, pojedyncze figurki ukazujące ludzi reprezentujących różne środowiska i zawody oraz amatorsko tworzone makiety kościołów, domów, gospodarstw i lokalnej małej architektury.

Prace zaprezentowane na wystawie łączy jednak zarówno ich tematyka, określana przez Aleksandra Jackowskiego mianem „małego realizmu” (A. Jackowski, Współczesna rzeźba ludowa, „Polska Sztuka Ludowa” 1964, R. XVIII, nr 1, s. 19), jak i podobne intencje ich twórców, których celem było najczęściej zachowanie pamięci o najbliższym otoczeniu, sposobach pracy i zwyczajach dawnej wsi. Służyło temu jak najbardziej realistyczne i dokładne przestrzenne przedstawienie rzeczywistości.

W zamyśle autorów pieczołowite odtwarzanie elementów otaczającego świata miało przypominać przyszłym pokoleniom o odchodzącej już na ich oczach codzienności, zabezpieczyć pamięć rodzinną oraz pamięć lokalnej społeczności. W takim duchu tworzyli między innymi Jan Mychalak z Wichrowa czy Paweł Karaban z Ocic: budowali ruchome modele ukazujące dawne sposoby pracy oraz dokładne makiety rodzinnych domów. Marek Sadowski odtwarza zabudowania nieistniejących już dziś polskich wsi w Bośni, a Julian Brzozowski całe swoje życie poświęcił tworzeniu wieloelementowych ruchomych rzeźb prezentujących życie wsi łowickich.
Te przestrzenne modele rzeczywistości odczytywać dziś można jako kolejny dokument czasów, które minęły, ale wciąż jeszcze żyją w pamięci najstarszych mieszkańców wsi.

Twórczość nieprofesjonalna o świeckiej tematyce, ukazująca sceny z codziennego życia, zabawy, wesela czy postacie charakteryzowane odpowiednimi rekwizytami, wcześniej pojawiająca się sporadycznie, rozpowszechniła się na terenie Polski w okresie powojennym. Szczególnie lata 60.–80. XX w. obfitowały w tego rodzaju prace.
Nie zrezygnowano z tradycyjnych, religijnych tematów sztuki ludowej, ale teraz twórcy koncentrowali się na wątkach świeckich – historii i życiu codziennym.
Postacie chłopów w regionalnych strojach lub charakterystyczna lokalna architektura, czyli motywy dotąd występujące niemal wyłącznie w postaci ludowych zabawek i uli figuralnych lub jako tło dawnych szopek, teraz urosły do rangi jednego z głównych tematów sztuki ludowej.

Również w tym samym czasie odbiorcami twórczości nieprofesjonalnej przestali być wyłącznie przedstawiciele lokalnej społeczności. Ludowi rzeźbiarze, nierzadko niedoceniani przez sąsiadów, coraz częściej znajdowali uznanie wśród miłośników kultury ludowej z innych środowisk: plastyków, historyków sztuki, pracowników muzeów, kolekcjonerów, krytyków.
Prace zaczęły także powstawać z okazji popularnych wówczas konkursów twórczości ludowej, które proponując konkretną tematykę (związaną na przykład z postaciami słynnych Polaków czy bohaterami miejscowego folkloru i ludowej demonologii), poszerzały zakres zagadnień podejmowanych przez twórców amatorów.

Nowy odbiorca oraz możliwość zbytu wytworzonych prac przyczyniły się także do popularności codziennych tematów oraz do kreowania swoistego autowizerunku wsi, tworzonego jednak z myślą o guście i potrzebach odbiorcy miejskiego. Niezależnie od motywacji ich twórców rzeźby z tego okresu można również dziś uznać za swego rodzaju przestrzenne modele pamięci, ponieważ dzięki celnej obserwacji, dbałości o szczegół i ciekawej autorefleksji stanowią kolejne cenne świadectwo swojego czasu i troski o pamięć o nim.

Na wystawie zaprezentowane zostały prace znajdujące się na co dzień w prywatnych, rodzinnych zbiorach oraz rzeźby pochodzące z kolekcji dwóch instytucji: Muzeum Etnograficznego – Oddziału Muzeum Narodowego we Wrocławiu oraz Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.
Obiekty z różnych części Polski pozwalają na ukazanie regionalnego i środowiskowego zróżnicowania tematyki poruszanej przez ludowych rzeźbiarzy i twórców makiet.

Autorzy prezentowanych prac

  • Mikołaj Zagórny (ur. 1902) z Ligoty Wielkiej k. Oleśnicy
  • Jan Mychalak (ur. 1906) z Wichrowa k. Wrocławia
  • Franciszek Jóźków (ur. 1902) ze Żmigrodu
  • Władysław Sałdyka (ur. 1915) z Kątów Wrocławskich
  • Józef Wiejacki (ur. 1922) z Małkowic k. Wrocławia
  • Józef Lurka (ur. 1927) z Bystrzycy Górnej k. Świdnicy
  • Józef Serwik (ur. 1906) z Lubania
  • Paweł Karaban (ur. 1947) z Ocic k. Bolesławca
  • Daniel Braszko (ur. 1976) z Ocic k. Bolesławca
  • Michał Rudnicki (ur. ?) z Ząbkowic Śląskich
  • Marek Sadowski (ur. 1956) z Wietszyc k. Głogowa
  • Michał Prokopiuk (ur. 1932) z Bazylii k. Łęczycy
  • Filomena Robakowska (ur. 1902) z Witoni k. Łęczycy
  • Julian Brzozowski (ur. 1925) ze Sromowa k. Łowicza
  • Wiktor Rysio (ur. 1902) ze Świnic Warckich k. Łęczycy
  • Stanisław Korpa (ur. 1930) z Rudy k. Sieradza
  • Józef Grzegory (ur. 1934) ze Złakowa Borowego k. Łowicza
  • Stanisław Walczak (ur. 1906) ze Szłap k. Łęczycy
  • Henryk Adamczyk (ur. 1951) z Łęczycy
  • Jerzy Kaczmarek (ur. 1926) z Wróblewa k. Sieradza
  • Antoni Kamiński (ur. 1947) z Kutna
  • Czesław Czekalik (ur. 1926) ze Stoczek k. Sieradza
  • Mieczysław Żegliński (ur. 1922) z Rylska Dużego k. Rawy Mazowieckiej
  • Leon Golla (ur. 1923) z Władysławowa
  • Józef Chełmowski (ur. 1934) z Brusów k. Chojnic
  • Władysław Świerzbiński (ur. ?) z Wiszowatych k. Moniek
  • Jan Uścimiak (ur. 1950) z Chełma k. Białej Podlaskiej
  • Marceli Potas (ur. 1913) z Lutola k. Lubska
  • Jan Ficoń (ur. 1933) z Wieprza k. Żywca
  • Michał Boczek (ur. 1900) z Rajczy k. Bielska-Białej
  • Hieronim Chęciński (ur. 1923) z Urzędowa k. Lublina
  • Marian Adamski (ur. 1929) z Sobisk k. Łukowa
print