Wybitny czeski artysta sztuk wizualnych Jiří Kolář (1914-2002), a przy okazji poeta i literat, w niezwykle twórczy sposób rozwinął technikę kolażu i jego przestrzenną, trójwymiarową postać – asamblaż.
Wynalazł aż 120 odmian kolażu, które nieustannie opracowywał w bardzo różnorodnych wariantach, a ich opisy zebrał w wydanym w 1979 roku Słowniku metod.
Tworzywem prac artysty były zazwyczaj materiały jednorodne, np.: mapy, zapisy nutowe lub reprodukcje znanych dzieł. Pieczołowicie je dobierał, często ciął nożyczkami na wąskie paski, następnie układał w zupełnie innej od pierwotnej kolejności, co dawało w efekcie nowy, czasem pełen humoru obraz rzeczywistości. Od form dwuwymiarowych przeszedł do przestrzennych, tworząc kolaże na przedmiotach takich jak np. globus.
Był bardzo kreatywny, wrażliwy na kolor, obdarzony wyjątkowym zmysłem obserwacji i wyczuciem przestrzeni. Sztuka sprawiała mu wielką radość, była jego próbą zajrzenia pod podszewkę świata.
Poetyckie, pełne humoru, ale i specyficznej nostalgii prace Kolářa pokazują wielowymiarowość rzeczywistości, w której żyjemy, próbują uchwycić dynamikę jej ciągle zmieniającej się struktury. Jak wspominał, największym olśnieniem w pracy nad metodą kolażu było odkrycie, że – jak mówił w jednym z wywiadów: „czas dało się pociąć i wsunąć czy wcisnąć gdziekolwiek. Ta antynomia nie tylko wydała mi się warunkiem każdego dalszego kroku, ale i siłą napędową wszystkiego”.
W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajdują się trzy kolaże artysty, pochodzące z lat 1970, 1973 i 1974. Dwa z nich są wykonane w ulubionej przez artystę technice rolażu, do której najczęściej wybierał dwie reprodukcje – dwa portrety lub portret i scenę zbiorową.
Do wykonania Kompozycji z 1970 roku użył reprodukcji obrazu Masakra na Chios (1824) Eugene’a Delacroix, upamiętniającego rzeź greckiej ludności z wyspy Chios, której dokonały wojska imperium osmańskiego, oraz fotografii obrazu Modlącej się Dziewicy Marii (ok. 1500) Quentina Massysa. Charakterystyczny dla rolażu efekt kontrastu, dynamicznego przenikania, a nawet paralelnego istnienia dwóch rzeczywistości tworzy w tym przypadku wzruszające przedstawienie pełnej delikatności i ciepła Marii czule pochylonej nad losem cierpiących niewinnych ludzi, które rozpatrywane w kontekście aktualnych wydarzeń na świecie robi niezwykle przejmujące wrażenie.
Anna Chmielarz, kustosz w Dziale Malarstwa Pawilonu Czterech Kopuł
Prace artysty będzie można oglądać jesienią na wystawie czasowej „Collage – klejone światy” (16.10.2022–15.01.2023).
■ Zoom na muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸