Stanisław Dróżdż (1939–2009) był jednym z najwybitniejszych twórców wizualnej poezji konkretnej, jej wielkim propagatorem oraz animatorem, który swoje życie prywatne i artystyczne związał z Wrocławiem. Poeta był absolwentem technikum ekonomicznego, a w latach 1959–1964 studiował filologię polską na Uniwersytecie Wrocławskim. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat jego prace pokazywane były na licznych prezentacjach poezji konkretnej, sztuki współczesnej i konceptualnej w Polsce oraz za granicą.
Mówił, że „poezja konkretna polega na wyizolowaniu, zautonomizowaniu słowa. Wyizolowaniu go z kontekstu językowego, wyizolowaniu go także z kontekstu rzeczywistości pozajęzykowej, żeby słowo jak gdyby samo w sobie i dla siebie znaczyło. W poezji konkretnej forma jest zdeterminowana treścią, a treść formą. Poezja tradycyjna opisuje obraz. Poezja konkretna pisze obrazem”.
Na początku lat 60. artysta tworzył poezję lingwistyczną, a swoje pierwsze teksty konkretne zaczął pisać w 1967 r. (Klepsydra, Zapominanie) i wtedy też nazwał je „pojęciokształtami”, czyli pracami, które konkretyzują plastycznie (graficznie) kształt materialny pojęcia. Pisał: „Pojęciokształty są merytoryczno-formalnymi, samoanalizującymi kodyfikatorami rzeczywistości, integrującymi naukę i sztukę, poezję i plastykę”. Tworząc układy tekstowo- przestrzenne ze słów, liter, cyfr, znaków, pojęć, wyprowadził poezję z dwuwymiarowej płaszczyzny do trójwymiarowej przestrzeni. Czyli – jak pisała Elżbieta Łubowicz –„od słowa-konkretu do przedmiotu-znaku”.
Klepsydrę tworzy permutacja trzech słów: było, jest, będzie. Praca składa się z 54 części – różnych wariantów, układów tych trzech słów. Sam tekst poprzez sposób zapisu kieruje odbiorem widza-czytelnika i powoduje, że – jak mówił sam artysta – „moment tzw. konkretyzacji dzieła dokonuje się nie w wyobraźni, jak w tradycyjnej poezji, ale w materialnej rzeczywistości”.
Pierwsza plansza Klepsydry została zrealizowana po śmierci artysty w 2009 r. w postaci muralu na fasadzie Muzeum Współczesnego Wrocław i od tego czasu jest doskonale znana mieszkańcom miasta. W kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się natomiast jedna z kolejnych plansz namalowana farbą emulsyjną na sklejce w 1967 r., kupiona od artysty do naszych zbiorów w 1977 r. Warto tu wspomnieć, że graficzna, starannie opracowana forma prac Dróżdża powstawała według jego koncepcji i projektu przy pomocy znakomitych plastyków-projektantów, takich jak malarz i poeta Stanisław R. Kortyka, który współpracował ze Stanisławem Dróżdżem przy powstaniu tej pracy.
W wybitnej poezji Dróżdża matematyka, semantyka, ontologia i eschatologia w niezwykły sposób współtworzą kształty prostych, czystych pojęć. W jego sztuce język jest grą, ale – jak sam mówił – „nie w potocznym tego słowa znaczeniu […]. To jest rosyjska ruletka”.
Za każdym razem, kiedy patrzę na Klepsydrę, „czyta mną” odmierzane każdą literą niewielkie jest i nie mogę się nadziwić, jak bardzo i jak po prostu czuję zapisany obrazem czas.
Anna Chmielarz, kustosz Działu Malarstwa i Działu Rzeźby w Pawilonie Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸