Koniec listopada powszechnie kojarzony jest z andrzejkami, które kończą okres hucznych zabaw i rozpoczynają Adwent – czas oczekiwania na Boże Narodzenie. Ludowe powiedzenie „w noc świętej Katarzyny pod poduszką są dziewczyny” przypomina o święcie, które obchodzone było tylko przez kawalerów.
W nocy z 24 na 25 listopada nieżonaci panowie mieli okazję na uzyskanie odpowiedzi, kiedy znajdą wybrankę swojego serca i jak przyszła partnerka będzie miała na imię. Patronką wróżb była święta Katarzyna Aleksandryjska, która pomagała uchylić rąbka tajemnicy dotyczącej matrymonialnych przepowiedni.
Katarzynki były ostatnią okazją do beztroskiej zabawy i śmiechu. W przepowiadaniu przyszłości, a szczególnie we wróżbach matrymonialnych mężczyźni nie wykazywali aż tyle pomysłowości co kobiety w andrzejkowy wieczór. Młodzi chłopcy przygotowywali sobie karteczki z imionami dziewczyn i wkładali je pod poduszki. Rano wyciągali jedną kartkę z imieniem przyszłej żony.
Najpopularniejszą wróżbą było wkładanie do wody gałązki wiśni lub czereśni. Jeśli gałązka zakwitła w wigilię Bożego Narodzenia, chłopiec mógł liczyć na to, że wybranka obdarzy go uczuciem.
Losowali też ukryte pod odwróconymi kubkami symboliczne przedmioty, np. obrączkę (oznaczającą szybki ożenek) lub zboże (na dostatnią przyszłość). Pusty kubek wróżył nadal stan kawalerki.
Zwyczaj katarzynek został stopniowo wyparty i zapomniany przez zwyczaj andrzejek.
Przysłowia adwentowe:
Święta Katarzyna skrzypce pogubiła, Święty Andrzej znalazł, zamknął w skrzyni zaraz.
Święta Katarzyna adwent zawięzuje, a święty Andrzej poprawuje.
Święta Katarzyna Aleksandryjska, męczennica, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli (patronka od bólu gardła i głowy). Jest także patronką zakonu katarzynek oraz nauki i uniwersytetów, adwokatów i notariuszy, bibliotekarzy, drukarzy, filozofów chrześcijańskich, grzeszników, kolejarzy, kołodziejów, literatów, mężatek, młodych dziewcząt, młynarzy, fryzjerów, modystek, mówców, piekarzy, powroźników, prządek, studentów, szwaczek, uczonych, woźniców, zecerów.
W tradycji kościoła katolickiego św. Katarzyna zajmuje ważne miejsce, żyła pod koniec III w. n.e. za czasów panowania pogromcy chrześcijan, cesarza Dioklecjana. Została ścięta w wieku 18 lat za obronę chrześcijan. Święta Kościoła katolickiego i prawosławnego Z jej imieniem wiąże się wiele legend, czci się ją w prawie całej Europie.
W ikonografii św. Katarzyna przedstawiana jest w koronie królewskiej, z palmą męczeńską w dłoni. Jej atrybutami są: anioł, Dziecię Jezus nakładające na jej palec pierścień jako oblubienicy, filozofowie, z którymi prowadziła dyskusje, gałązka palmowa, koło, na którym była łamana, korona w ręku, krzyż, księga, miecz, piorun.
Dorota Jasnowska, kustosz w Dziale Folkloru i Ceramiki Muzeum Etnograficznego
#zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸