Kolekcja polskiej sztuki współczesnej Muzeum Narodowego we Wrocławiu liczy ponad 20 tysięcy eksponatów, a muzealne sale mają niestety swoje wystawiennicze limity, dlatego w cyklu #dziełomiesiąca prezentowane są wybrane prace nieeksponowana na co dzień na wystawie stałej.
W lipcu w Pawilonie Czterech Kopuł obejrzeć można cykl fotografii Doroty Bilskiej „Cyganie (reportaż z życia Romów)” z 1975 r.
Dorota Bilska urodziła się w 1946 r. w miejscowości Końskie w rodzinie kresowej inteligencji, która utraciła majątek na skutek sowieckiej okupacji. Już od najmłodszych lat robiła zdjęcia. Studiowała w Warszawie, gdzie przeszła gruntowną fotograficzną edukację. W 1968 r. rozpoczęła pracę jako fotografka w tygodniku „Zarzewie”. Na początku lat 70. XX w. wyszła za mąż za Stefana Szczypkę, grafika i typografa, z którym pracowała od 1976 r. w młodzieżowym tygodniku „Razem”. Bilska utrzymywała bardzo bliskie kontakty ze środowiskiem Teatru Starego w Krakowie, co zaowocowało reportażami fotograficznymi ze spektakli Konrada Swinarskiego czy Andrzeja Wajdy.
W 1983 r. podczas 40. rocznicy powstania w getcie warszawskim Dorota Bilska dostrzegła w tłumie zdezorientowanego, zrozpaczonego mężczyznę. Był to polski Żyd Dawid Józefowicz. Jak pisał Stefan Szczypka, „dokonała ona czegoś nadnaturalnego”: przekonała nieznanego mężczyznę, aby mogła mu towarzyszyć podczas próby odnalezienia ludzi, którzy pomogli jego rodzinie w czasie wojny. Uwieczniła na zdjęciach jego drogę, tworząc materiał o człowieku oszalałym z rozpaczy, który próbuje za wszelką cenę odnaleźć wspomnienia, miejsca z dzieciństwa, własne dziedzictwo, a tym samym siebie. Fotografie z tego reportażu nielegalnie przewieziono przez granicę. Zostały zakupione przez niemiecki tygodnik „Stern”. Bilskiej podczas tworzenia fotoreportażu towarzyszył Ryszard Wójcik, który nakręcił film dokumentalny i napisał książkę „Powrót Dawida”.
Jej najbardziej znane cykle fotograficzne to „Polaków portret własny”, „Umarła klasa”, „Bardzo czarna Białostocka” czy najbardziej znany – prezentowany w cyklu #dziełomiesiąca – zespół fotografii „Cyganie”.
Podążając za słowami pisarki Angeliki Kuźniak, „Dorota Bilska od zawsze fotografowała Cyganów”. Zwraca przy tym szczególną uwagę na słowo „Cygan”, które dla członków tej społeczności nie ma pejoratywnego wydźwięku – poetka Papusza będąca niejako symbolem polskich Cyganów podkreślała zawsze, że jest Cyganką, a nie Romką. Gdy w 1952 r. podjęto pierwszą próbę osiedlenia, społeczność bardzo się podzieliła. Akcja osiedleńcza doszła do skutku w 1964 r., a Papusza pisała:
Lecz płaczą Cyganie starzy
I o dawnych czasach marzą,
O lasach, o rzekach czystych,
Górach wielkich i ogniskach…
To rozdarcie, często niezgoda na statyczny tryb życia, próby asymilacji i odmienność są bardzo istotne w kontekście twórczości Doroty Bilskiej. Towarzyszyła ona społeczności cygańskiej przez wiele lat, niejako wnikając w to hermetyczne środowisko. Opisywana przez swoich najbliższych jako „dziewczyna o czarnych warkoczach” mogła wtopić się w cygańska grupę. Potrafiła na zdjęciach pokazać czułość matki, dzieci zatracone w zabawie, rodzinne ciepło, ale także męską dominację, smutek i biedę. Spojrzenie Bilskiej nie było oceniające, nie starała się przekonać widza do bezkrytycznego spojrzenia na tę społeczność, unikała również stereotypowej stylizacji, sprzeciwiając się idei realnego socjalizmu.
„To, co opowiadam” był ostatnim cyklem poświęconym cygańskiej społeczności, wykonanym przez fotografkę. Dorota Bilska zmarła 20 listopada 1984 r. w Warszawie.
Aleksandra Szwedo, Dział Fotografii MNWr
Prezentację z cyklu #dziełomiesiąca dopełni wykład Aleksandry Szwedo „Czułość – o fotografiach polskich dokumentalistek” (23 lipca o g. 16:00). Twórczość zapomnianej dziś fotografki Doroty Bilskiej będzie punktem wyjścia do prelekcji i dyskusji o ogromnym wkładzie fotoreporterek w historię polskiej fotografii. Prelegentka przyjrzy się dwóm ważnym publikacjom Jedyne. Nieopowiedziane historie polskich fotografek Moniki Szewczyk-Wittek oraz Dokumentalistki – polskie fotografki XX wieku, która towarzyszyła wystawie kuratorowanej przez Karolinę Lewandowską w 2008 roku. Podczas wykładu przypomniana zostanie twórczość m.in. Ireny Elgas-Markiewicz, Joanny Helander, Marii Panasewicz czy Julii Pirotte.
■ Dzieło miesiąca ➸
■ Aktualności i fotorelacje ➸