Uchwalona w 1791 r. na Sejmie Czteroletnim ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów była pierwszą w Europie i drugą na świecie, po amerykańskiej, nowoczesną konstytucją.
Fot. Arkadiusz Podstawka
Wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej – zachowywała stanową strukturę społeczeństwa, ale otwierała perspektywy dalszych przekształceń systemu państwowego. Na jej podstawie przyjęto monteskiuszowski podział władz na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a także zniesiono m.in. liberum veto, konfederacje i wolną elekcję.
Choć Konstytucja 3 Maja obowiązywała zaledwie przez 14 miesięcy, była wielkim osiągnięciem narodu polskiego chcącego zachować niezależność państwową oraz zapewnić możliwość politycznego i gospodarczego rozwoju kraju. Dla pokoleń, którym przyszło żyć w niewoli, stała się symbolem postępu społecznego, ofiarności obywatelskiej i walki narodowo-wyzwoleńczej.
W 1891 r. Jan Styka (1858–1925), malarz i patriota, postanowił uczcić stulecie proklamowania konstytucji monumentalnym malowidłem. W swoim pamiętniku określił Polonię jako „protest przeciw rozbiorowi Polski”.
Trzeba zaznaczyć, że obraz ten to jeden z najważniejszych toposów stworzonych przez sztukę polską. Zespół znaków ikonograficznych alegoryzujących państwo, który z czasem stał się uniwersalnym i zrozumiałym zapisem jego stanu. W XIX w. znaki te były już trwale zakorzenione w repertuarze sztuk plastycznych.
W obrazie Styki odnajdujemy tragedię upadku Polski, męczeństwo narodu, jego walkę o wolnościowe ideały, patriotyczną postawę przywódców oraz historycznych bohaterów.
Sama Polonia – kobieta zawierająca w sobie tożsamość Narodu – została ukazana w tle przedstawienia. Ubrana w białą szatę niewiasta przykuta została do skały, pod tablicą z napisem „Konstytucja 3 Maja”. U jej stóp leży zamordowany Naród, a pod skałą – ofiary walk o niepodległość. Kobieta patrzy na czarny proporzec z trupią czaszką i datami trzech rozbiorów.
Pierwsza publiczna prezentacja wielkoformatowego dzieła Styki miała miejsce w lwowskim ratuszu podczas oficjalnych uroczystości zorganizowanych w stolicy Galicji w dniu 3 maja 1891 r. z okazji stulecia uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
W Muzeum Narodowym we Wrocławiu pokaz Polonii odbył się w 2018 r. z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości.
Beata Stragierowicz, kustosz w Gabinecie Dokumentów
— #zoom_na_muzeum – zapraszamy również do lektury innych tekstów ➸